Tadbirkorlik asoslari ц

Q	TC	FC	VC	MC	ATC	AVC
AFC
0	60
1	130
2	180
3	240
4	300

TANNARX TUSHUNCHASI
Tadbirkor o‘zi ishlab chiqargan mahsulotni sotish orqali foyda ko‘rishga intiladi. Biroq buning uchun u o‘z mahsuloti qanchaga tushgani, ya’ni uning tannarxi to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.
TтаTannarx - mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining pul-Л ^dagi ifodasi.J
Demak, bundan ko‘rinadiki, mahsulot tannarxini aniqlash uchun uni ishlab chiqarish va sotishga qilingan sarf-xarajatlarni yaxshi bilish lozim. Ammo mahsulot tannarxini to‘g‘ri aniqlash ham murakkab jarayon hi- soblanadi. Chunki tannarxning o‘zi turli ko‘rinishlarga ega bo‘lib, ularni hisoblashda o‘ziga xos jihatlarni e’tiborga olish kerak bo‘ladi.
TANNARXNING TURLARI
Tannarxning ishlab chiqarish tannarxi, to‘la tannarx, chegaraviy tannarx kabi turlari mavjud.
Ishlab chiqarish tannarxi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq xarajatlar yig‘indisidir. U o‘z ichiga ishlab chiqarishni tashkil etishdan boshlab to tayyor mahsulotning omborga kelib tushguniga qadar jarayonlardagi xarajatlarni qamrab oladi.
To‘la tannarx mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish bilan bog‘liq xa- rajatlar yig‘indisidir. Ya’ni, u ishlab chiqarish tannarxi hamda mahsulotni sotish bilan bog‘liq tijorat xarajatlaridan tarkib topadi.
Chegaraviy tannarx - bu har bir navbatdagi ishlab chiqarilgan mah- sulot birligining tannarxi. Misol uchun, siz 20 dona mahsulot ishlab chi- qarganingizda umumiy xarajatlar 100 000 so‘mni tashkil etdi. Bu holatda bitta mahsulot tannarxi 5 000 so‘mga to‘g‘ri keladi. Aytaylik, siz yana bir dona qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarmoqchi bo‘ldingiz. Buning nati- jasida sizning umumiy xarajatingiz 104 000 so‘mni tashkil etdi. Bundan ko‘rinadiki, mahsulotingizning chegaraviy tannarxi 4 000 so‘m bo‘lgan.

Ishlab chiqarish tannarxi - mahsulot ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq xarajatlar yig‘indisi.
To‘la tannarx - mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish bilan bog‘liq xarajatlar yig‘indisi.
Chegaraviy tannarx - har bir navbatdagi ishlab chiqarilgan mah- sulot birligining tannarxi.
Tijorat xarajatlari - mahsulotni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan, ya’ni
uni qadoqlash, tashish va reklama qilish xarajatlari.
MAHSULOT TANNARXINI HISOBLASH
Mahsulot tannarxini hisoblash tannarxni kalkulatsiya qilish deb ham yuritiladi.
Kalkulatsiya — lotincha «calculatio» degan so’zdan olingan bo’lib, hisob, hisob-kitob degan ma’nolarni anglatadi. Bu mahsulot birligiga to‘g‘ri keluvchi ishlab chiqarish xarajatlarini pul shaklidagi hisob- kitobi.
Tannarxni kalkulatsiya qilish ishlab chiqarish ko‘zda tutilayotgan mah- sulotning reja tannarxini yoki yaratilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini aniqlash imkonini beradi.
Kalkulatsiya qilish ishlab chiqarish harajatlarining muayyan moddalari bo‘yicha amalga oshiriladi. Quyida uning ayrim asosiy moddalarini ko‘rib chiqamiz:

1. 
   xomashyo va materiallar. Bular ishlab chiqarish ko‘zda tutilayot- gan mahsulotning asosini tashkil etadi. Xomashyo hali inson ta’siri katta bo‘lmagan, material esa ma’lum darajada qayta ishlovdan o‘tgan moddalar hisoblanadi. Misol uchun, mebel ishlab chiqarishda yog‘och xomashyo hisoblansa, undan tayyorlangan taxtalar material sanaladi;
   
2. 
   qaytarilgan chiqindilar. Ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘lgan chiqindilar qiymati aniqlanib, xarajatlar qiymatidan chiqarib tashlanadi. Masalan, mebel ishlab chiqarishda kichik taxta bo‘laklari, yog‘och qipiqlari qiymati mahsulot tannarxidan ayirib tashlanadi;
   
3. 
   yarim tayyor mahsulotlar va sotib olinadigan buyumlar. Chetdan sotib olinadigan va mahsulotni tayyorlashda ishlatiluvchi buyumlar. Masa- lan, javon tutqichlari, ular eshigiga o‘rnatilgan qulflar shular jumlasidandir;
   
4.