Tadbirkorlik asoslari ц

Mehnat shartnomasi - korxona va ishchilar o‘rtasidagi ishga yollash bo‘yicha munosabatni namoyon etuvchi va tartibga soluvchi huquqiy hujjat.
Mehnat shartnomasida quyidagi muhim masalalar belgilab beriladi:

• 
  ish haqi stavkasi;
  
• 
  me’yordan ortiqcha bajarilgan ishlar uchun stavka;
  
• 
  dam olish kunlari va tanaffuslar;
  
• 
  pensiya fondlari va sog‘liqni saqlashga ajratmalar;
  
• 
  narxlarning o‘zgarishini hisobga olgan holda ish haqi va boshqa to‘lovlar miqdorini tartibga solish;
  
• 
  mehnat sharoiti va boshqa masalalar.
  

Shuningdek, mehnat shartnomasida zarur tashkiliy masalalar ham ko‘rsatib o‘tiladi. Odatda, mehnat shartnomasi bir necha yilga tuziladi.
ISH HAQI
Tadbirkorlik faoliyatida ishchilarni rag‘batlantirishning eng asosiy shakli ish haqi hisoblanadi. Ish haqining to‘g‘ri va adolatli belgilanishi pirovardida tadbirkorlik faoliyati natijalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ish haqi - tadbirkorlik faoliyatida yaratilgan mahsulotdan ishchA va xizmatchilar mehnatining miqdori, sifati va unumdorligiga qarab to‘lanadigan ulushining puldagi ifodasi.
Ishchi va xizmatchilarning ish haqi ularning yetarli darajadagi turmush sharoitini ta’minlashi lozim. Bu o‘rinda nominal va real ish haqi tushun- chalarini bilish zarur.
Nominal ish haqi - ma’lum vaqt davomida olingan pul summasi yoki pul shaklidagi ish haqi.
Misol uchun, siz o‘z korxonangizdagi ishchiga yanvar oyida 800 ming so‘m, fevral oyida 790 ming so‘m, mart oyida 820 ming so‘m ish haqi to‘ladingiz. Bular nominal ish haqi hisoblanadi.
Real ish haqi - nominal ish haqiga sotib olinishi mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori.
Boshqacha aytganda real ish haqi - bu nominal ish haqining «xarid etish» qobiliyatidir. O‘z-o‘zidan ayonki, real ish haqi nominal ish haqi miqdoriga va xarid qilinadigan tovarlar narxiga bog‘liq. Demak, real ish haqi nominal ish haqiga to‘g‘ri mutanosibdir va iste’mol buyumlari hamda xizmatlar narxining darajasiga teskari mutanosibdir:
V
V = Vn.
rP
Bu yerda: V_r - real ish haqi; V_n - nominal ish haqi; P - iste’mol bu- yumlari va xizmatlarning narx darajasi.
Yuqoridagi misolda siz tomondan ishchiga to‘langan nominal ish haqi yanvar oyiga nisbatan fevral oyida 98,7 foizni, mart oyida 102,5 foizni tashkil etgan edi. Real ish haqi darajasining o‘zgarishini aniqlash uchun esa iste’mol buyumlari va xizmatlarning narx darajasi to‘g‘risida ma’lu- mot zarur bo‘ladi. Aytaylik, narx darajasi yanvar oyiga nisbatan fevralda
1,08, martda esa 1,2 baravar oshgan bo‘lsin. U holda ishchining real ish haqi fevralda 731 ming so‘mni, mart oyida esa 683 ming so‘mni tashkil etadi. Ya’ni, ishchining real ish haqi yanvar oyiga nisbatan fevral oyida 91,3 foiz, mart oyida 85,3 foiz darajasida bo‘ladi.