Tabiiy va ilmiy fanlar

Chorvachilik masalalarida korrelyatsion-regrission tahlilning

qo‘llanilishi

Chiziqli bog‘lanmagan ishlab chiqarish funksiyalari va ularning parametrlarini aniqlash. Paraboloik bog‘lanish

Barcha sohalarda +bo‘lgani kabi qishloq ho‘jaligida ham, bog‘liqliklarni doimo chiziqli ko‘rinishda ifodalash mumkin emas.
Qaralayotgan bir omil belgilarining keskin o‘sishi yoki kamayishi ro‘y berishida, natijaviy (belgi) qiymatlarning tekis o‘sishi yuz berishi mumkin. Masalan, «hosildorlik-yog‘ingarchilik» bog‘la-nishini keltiramiz. Ma’lumki, qishloq xo‘jalik ekinlarini hosildorligi (natijaviy ko‘rsatkich) kuzgi va bahorgi yog‘ingarchilik (omil) miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Ayrim hollarda yillik yog‘ingarchilik miqdorini normal bo‘lishi ekinlar hosildorligiga ijobiy, ko‘p bo‘lishi esa salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Shunigdek, tirik vaznda go‘sht yetishtirish, chorva mollarining poda tarkibiga bog‘liq bo‘ladi.
Demak, bir omil belgilarini o‘sishi yoki kamayishi, natijaviy (belgi) qiymatlarning o‘zgarishiga ta’sir qilar ekan.
Bunday hollarda, omil va natijaviy qiymatlar paraboloik bog‘langan deyiladi.
Bunday hollarda, ikkinchi tartibli parabola ko‘rinishda berilgan ishlab chiqarish funksiyani modeli ko‘yidagicha bo‘ladi:
^Y=a0^+a1^lgX+a2^lgX2. ^{(7.6)
Bu yerda: Y- ishlab chiqarish natijasi; Х-omil; a}0 ^{-hisobga olinmagan omillarni ifodalovchi ozod had; a}1^{, a}2 ^{-regressiya koeffitsiyentlari deyiladi.} Regressiya koeffitsiyentlaring har birini alohida qiymati, qolgan qiymatlar o‘zgarmagan holda ishlab chiqarish natijasi ko‘rsatkichi, regressiyani mos koeffitsiyentiga ko‘ra o‘zgaradi.
^Y=a0^+a1^lgX+a2^{lgX2 kvadritik funksiya (parabola) ko‘rinishda berilgan ishlab chiqarish funksiyasini korrelyatsion iqtisodiy modelini a}0 ^{va a}1 ^parametrlari quyidagi tenglamalar sistemasini yechish orqali aniqlanadi:
^lga0^+a1^{(lgX)= lgY
lga}0^{(lgX)+ a}1^{(lgX)2=lgX lgY. (7.6.1)} Bu yerda: n- kuzatishlar sonini ifodalaydi.
Ishlab chiqarish funksiyalarining giperbolik ko‘rinishdagi tenglamalari va ularning parametrlarini aniqlash
Quyidagi misollarni qaraylik. Ma’lumki, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini rentabelligi mahsulot tannarxiga bog‘liq bo‘ladi. Agar mahsulotning tannarxi yuqori bo‘lsa, rentabellik kamayadi. Va aksincha, mahsulot tannarxi kamaysa,
rentabellik darajasi yuqori bo‘ladi. Demak, qishloq xo‘jaligida tarmoqning samaradorligi, uning yetishtirishga qilingan harajatlarga bevosita bog‘liq. Yoki aytaylik, ishlab chiqarish jarayonlarida, mehnat hajmi va mehnat unumdorligi o‘rtasida shunday omilli bog‘lanish mavjud bo‘ladi.
Bunday mazmundagi bog‘liqlik, iqtisodiy-matematik modellashtirishda giperbolik bog‘lanish deyiladi. Odatda, giperbolik bog‘lanishlar teskari proporsionalli bog‘lanishlarni ifodalaydi. Sodda kilib aytganda bir omilni o‘sishi, natijaviy ko‘rsatkichlarni kamayishiga,va aksincha kamayishi natijaviy ko‘rsatkichlarni o‘sishiga olib keladi.
Bunday hollarda, giperbolik bog‘lanish ko‘rinishda berilgan ishlab chiqarish funksiyani modeli qo‘yidagicha bo‘ladi:
^{Y= a}0^+a1^{/X . (7.7)
Bu yerda: Y-ishlab chiqarish natijasi; Х-omil; a}0 ^{-hisobga olinmagan omillarni ifodalovchi ozod had; a}1^{-regressiya koeffitsiyenti.. Regressiya} koeffitsiyentni, ishlab chiqarishga qanday ta’sir qilishini ko‘rsatadi.
^{Y= a}0^+a1^{/X giperbolik funksiya ko‘rinishda berilgan ishlab chiqarish funksiyasini korrelyatsion modelini a}0 ^{va a}1 ^{parametrlari quyidagi tenglamalar} sistemasini yechish orqali aniqlanadi:
^na0^{+ a}1^{(1/X)= Y
(1/X)a}0^+(1/X2)a1^{=  Y/ X . (7.7.1)}
Bu yerda n- kuzatishlar sonini ifodalaydi.

8.