Tabiiy tolalar va matoga ishlov berish



Download 7,05 Mb.
bet98/137
Sana27.04.2022
Hajmi7,05 Mb.
#585649
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   137
Bog'liq
УМК Патентшунослик

29-Tematik ma’ruza
Mavzu: Institusional isloxotlar va 1992-2000 yillardagi natijalar tahlili


1991 йил 1 сентябрдан мамлакатимиз тарихида янги давр бошланди. Ўзбекистон мустацил давлат бўлди. Ёш мустақил давлатимиз олдида совет даврининг тоталитар меросидан озод бўлиш, жаҳон ҳамжамиятининг тенг ҳуқуқли аъзоси бўлиш истиқболи очилди.
Янги Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов бизнинг мацсадимиз ицтисодий асоси мустаҳкам, ижтимоий йўналтирилган бозор ицтисодиёти бўлган кучли демократик ҳуцуций давлат ва фуцаролик жамияти цуришдан иборатлигини аниц белгилаб берди.
Таъкидлаб ўтиш зарурки, Узбекистон ёш давлат ҳисобланса ҳам чуқур тарихий илдизларга эга. Бир неча минг йиллар давомида ватанимиз Ал Хоразмий, Фарғоний, Беруний, Ибн Сино, Улуғбек, Алишер Навоий, Бобур ва бошқа кўпгина буюк мутафаккир ва олимларнинг бешиги бўлган. Шунинг учун Узбекистоннинг бойлигини нафақат ноёб табиий-хом ашё ресурслари, балки улкан интеллектуал, маънавий ва маданий салоҳият ташкил қилади.
Маълумки, совет маъмурий-буйруқбозлик тизимидан эркин бозор иқтисодиётига ўтиш қийин ва оғир жараён ҳисобланади. Утиш даврининг энг муҳим вазифаси институционал ислоҳотларни ўтказиш, хусусан, республикада замон талаблари ва бозор иқтисодиёти тамойилларига мос янги ҳокимият институтларини тузиш бўлди.
Интеллектуал мулкни муҳофаза қилиш тизимини шакллантириш институционал ислоҳотларнинг муҳим йўналишларидан бири бўлди.

  1. йил июлида Узбекистон Республикаси Фанлар академияси (К.Г.Гулямов) Фан ва техника давлат комитетига (Н.Р.Юсупбеков) мурожаат қилиб, Узбекистон олимларининг интеллектуал мулкини муҳофаза қилиш билан боғлиқ нохуш вазият юзага келгани, Россия ўзини СССРнинг ҳуқуқий вориси деб эълон қилганидан сўнг ҳуқукий масалаларнинг ҳал қилинмаганлиги сабабли "Физика-Қуёш" ИИЧБнинг муҳим амалий аҳамиятга эга бўлган кўплаб ихтироларидан Россиянинг давлат ташкилотлари ҳам, турли тижорат тузилмалари ҳам фойдалана бошлаганликлари таъкидланган эди.

Шунинг учун Ўзбекистон раҳбарияти собиц СССРда йўлга цўйилган патент ишини кўчирмасдан, халцаро ҳуҳуций майдонга уйгунлик билан цўшиладиган миллий патент тизимини яратиш тўгрисида тарихий царор цабул цилди.
Узбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 15 сентябрдаги Қарори билан Узбекистон Республикасининг саноат мулки тўғрисидаги вақтинчалик Низом тасдиқланди ва кучга киритилди. Қарорда шунингдек 1993 йил 1 июль ҳолати бўйича талабнома берилган санадан тегишлича 20 ва 10 йиллик муддат ўтиб кетмаган собиқ СССРнинг ихтиролар ва саноат намуналари учун берилган муаллифлик гувоҳномалари цолган муддатга Ўзбекистон Республикасининг муҳофаза ҳужжатларига, Вақтинчалик Низом тегишли қонунлар қабул қилингу- нича ихтиролар, фойдали моделлар, саноат намуналари, товар белгилари ва хизмат кўрсатиш белгиларини яратиш, уларни ^у^у^ий муҳофаза ^илиш ва улардан фойдаланиш муносабати билан юзага келадиган мулкий, номулкий, ташкилий ва меҳнат муносабатларини тартибга солган Ўзбекистоннинг биринчи меъёрий ҳужжати бўлди.
Ва^тинчалик Низомнинг асосий янгиликларидан бири патент билан бирга дастлабки патентнинг жорий этили- ши бўлди. Патентдан фар^ли равишда, ихтиро ёки сано- ат намунаси учун дастлабки патентни бериш тартиби анча соддалаштирилган. Дастлабки патент нисбатан ^ис^а муд- дат (5 йил)га берилади ва кейинчалик талабнома берувчи- нинг расмий илтимосномасига кўра патентга ўзгартири- лиши мумкин. (Ву тартиб тўғрисида тўли^ро^ 2.2-бўлим- га ^аранг).
Дастлабки патентнинг жорий этилиши цуйидаги вази- фаларни муваффациятли дал цилади:

  1. Дастлабки патентнинг берилиши ихтирочилар, олимлар ва мутахассислар, шунингдек Ўзбекистоннинг кенг тадбиркор доиралари орасида патент тизими, ихтиро ва саноат намуналари учун мутла^ ^у^у^ларни олиш- нинг афзалликларини самарали тарғиб т^илишдан иборат эди. Дастлабки патентни олишнинг соддалаштирилган тартиби талабнома берувчиларга ^ам, патент экспертла- рига ҳам янги патент билимларини тар^атиш бўйича ўзига хос “мактаб” бўлди;

  2. Дастлабки патент ҳам патент эгасига патент каби мутлақ ^у^у^ларни беради, фат^ат нисбатан ^ис^а муддат- га. Бу патент эгасига ўз ихтиросини хўжалик айланмаси- га тезро^ киритиш, янги ишлаб чи^аришни жорий қилиш ва бошқаларга имкон беради. Яъни дастлабки патент рес- публикамизнинг индустриал ривожланишини рағбатлан- тирди, хусусан, саноатга янги ихтиро ва саноат намунала- рининг кириб келишига ёрдамлашди.

Дастлабки патентнинг моҳияти, умуман олганда, моҳи- ятига кўра муддати кечиктирилган экспертиза тизими амал ^иладиган мамлакатларда, масалан Германия ва Рос- сияда (тўла маълумот олиш учун 9.1., 18.2. ва 18.3-бўлим- ларга қаранг) ихтироларни (талабнома нашр ^илингандан сўнг) ва^тинча муҳофаза ^илишга ўхшаш бўлиб, бундай муҳофаза ^еч қандай му^офаза ҳужжати беришни кўзда тутмас эди ва шунинг учун 90-йилларнинг бошида Ўзбе- кистон учун самарали бўлмаган. Республика патент ти- зими эндигина ўзининг биринчи ^адамларини ^ўяётган ^амда бозор субъектлари (фу^аро ва корхоналар)нинг асо- сий ^исми патент ^у^у^ининг моҳияти тўғрисида билма- ган бир вазиятда муҳофаза ^ужжати (муайян патент ёр- лиғи)сиз ихтиро ёки саноат намунасига ўзининг мутла^ ҳу^ут^ларини ҳимоя ^илиш мумкин эмасди;

  1. Ихтиро учун патент бериш, чунончи моз^иятига кўра экспертиза ўтказиш тегишли ахборот фондларининг мав- жудлигини талаб ^илиши ҳам дастлабки патентни жорий этишнинг бопгқа му^им сабаби ^исобланади. Сир эмаски, соби^ СССР даврида патент ахбороти фондлари асосан Россия ҳудудида тўпланган эди. Шунинг учун Ўзбекис- тонда фақат бир ғ;атор техника. соҳалари бўйича ихтиро- 362 ларни моҳияти бўйича тўлақонли экспертизадан ўтказиш мумкин эди. Низомда ғўза ва пилла етиштириш, ишлов бериш, йиғиб олиш, қайта ишлаш, гелиотехника, сувни икти- сод ьралувчи технологиялар ва ерларни мелиорациялашга тааллу^ли ихтироларга дастлабки патент бериш истисно этилади, улар мо^ияти бўйича экспертизадан ўтказилади, демак, ихтирога патент олиш мумкин бўлади.

Вақтинчалик Низомга мувофи^ тузилиши жиҳатидан Ўзбекистон Республикаси Фан ва техника давлат коми- тети таркибига кирувчи Давлат патент идораси ташкил этилди. Ўзбекистон Республикаси Давлат патент идораси расман 1992 йил 1 октябридан ўз ишини бошлади. Дав- лат патент идорасининг биринчи директори - техника фанлар доктори Окил Азимов тайинланди.
Миллий патент тизимини ривожлантиришнинг илк ^адамларидан илғор хал^аро тажрибага таянилди, хал^- аро ташкилотлар, нуфузли хорижий мутахассислар билан ало^алар йўлга ^ўйилди. Хусусан, 1992 йилнинг октябри- да биринчи хорижий мутахассис - “Реппу & ЕсЬнопйз” (АҚШ) фирмасининг патент бўйича ишончли вакили жа- ноб Френк Моррис Ўзбекистонга ташриф буюрди.
Ўзбекистон Бутунжаҳон интеллектуал мулк ташкилоти (БИМТ) билан узвий ало^аларни боғлади (1993 йил 5 май- идан БИМТни таъсис этган Конвенцияга расман ^ўшил- ди) ва Париж Конвенцияси, Мадрид Битими, РСТ Шарт- номаси каби муҳим хал^аро конвенция ва битимларга (1993 йил 18 августида) ^ўшилди.
Ўзбекистоннинг ўз патент тизимини ривожлантириш- даги муҳим ютуғи 1993 йил кузида жаҳон мамлакатла- рига тарқатилган БИМТнинг Ахборот хати бўлди. Ушбу хатда БИМТ Ўзбекистоннинг хал^аро конвенция ва би- тимларда, собиқ СССРнинг патент ^ужжатларини Ўзбеки- стоннинг му^офаза ҳужжатларига алмаштириш тўғриси- даги низомларда иштирок этиши, илгари СССРни кўрсат- ган ҳолда тавдим этилган РСТ бўйича халт^аро талабно- маларнинг Ўзбекистонда амал қилиши, бопсқа муҳим маъ- лумотлар ^ацида хабар берди.
Саноат мулки со^асида Ўзбекистон ^онунчилик база- сининг ^абул қилиниши кейинги г^адам бўлди. Хусусан, 1993 йил 7 майда “Товар белгилари ва хизмат кўрсатиш белгилари тўғрисида”ги Қонун, 1994 йил 6 майда “Ихти- ролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тўғриси- да”ги Қонун қабул ^илинди.
Шуни таъкидлаб ўтиш музр^мки, “Ихтиролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тўғрисида”ги Қонуннинг 32-моддасида саноат мулки объектларидан фойдаланаёт- ган муаллифлар ва хўжалик субъектларига давлат со- лидда тортишнинг имтиёзли шартларини белгилаганли- ги кўрсатилган эди. Шунга мувофи^, Ўзбекистонда “пре- цедентсиз” соли^ имтиёзлари ўрнатилди, чунончи, қуйида келтирилган фаолият натижалари бўйича олинган даро- мадлардан юридик шахслар даромад (фойда) солиғини, жисмоний шахслар эса даромад солиғини тўлашдан озод этилди:

  1. Патент эгаси (лицензиар) саноат мулки объектлари- дан ўз ишлаб чи^аришида фойдаланиш, шунингдек лицен- зияларни сотишдан олган ддромадлари бўйича - фойда- ланиш бошланган санадан бошлаб:

  • патент олинган ихтиро ва селекция юту^лари бўйи- ча - беш йил давомида;

  • дастлабки патент олинган ихтиролар, гуво^нома олин- ган селекция юту^лари ва патент олинган саноат наму- наси бўйича - уч йил давомида;

  • патент олинган саноат намунаси бўйича - икки йил давомида;

  • фойдали модель бўйича (фа^ат жисмоний шахслар учун) - икки йил давомида;

  1. Лицензиат (фа^ат юридик шахслар) саноат мулки объектларидан фойдаланишдан олинган даромадлар бўйи- ча - фойдаланиш бошланган санадан бошлаб:

  • патент олинган ихтиро ва селекция юту^лари бўйи- ча - беш йил давомида;

  • дастлабки патент олинган ихтиролар, гувоҳнома олин- ган селекция юту^лари ва патент олинган саноат наму- наси бўйича- уч йил давомида;

  • дастлабки патент олинган саноат намунаси ва фой- дали модель бўйича - икки йил давомида;

• товар белгиси бўйича - (лицензиар ма^сулотини иш- лаб чи^аришда) бир йил давомида.
Бу соли^ имтиёзлари тадбиркорлар учун патентланган ихтиролар, саноат намуналари, фойдали моделлардан фой- даланишда, ихтирочилар учун яратилаётган саноат мул- ки объектларига ҳу^у^ларни тўғри расмийлаштиришда кучли туртки бўлди.
Ўзбекистон патент тизимини ривожлантиришнинг му- зрим йўналиши бу соҳада ишлаш учун зарур кадрларни тайёрлаш бўлди. Бу ерда Ўзбекистоннинг БИМТ ва Евро- па патент идораси (ЕПИ) билан самарали ҳамкорлигини таъкидлаб ўтиш муҳим. Хусусан, 1994 йилда ТАСИС ли- нияси бўйича Ўзбекистонга махсус грант ажратилган бўлиб, унга мувофи^ ЕПИ экспертлари Патент идораси- нинг тузилиши ва иш юритишни такомиллаштириш бўйича ишларни, патент экспертларини тайёрлаш (шу жумладан инглиз тилини ў^итиш)ни, шунингдек Ўзбеки- стон патент фондини техника билан жиҳозлаш ва бутлаш- ни кўмаклашдилар.
1995 йил октябрида БИМТ раҳбарлигида Тошкентда патент ахборотига бағишланган биринчи халцаро семинар ўтказилди. Шундан буён БИМТ интеллектуал мулк ^уқуқларини муҳофаза ^илишнинг турли масалалари бўйича ўз семинарларини ҳар йили доимий равишда Ўзбе- кистонда ўтказади.
Ўзбекистоннинг хал^аро ало^алари фа^ат хал^аро таш- килотлар билан чекланиб ^олмаслигини таъкидлаб ўтиш лозим. Ҳозирги кунда Ўзбекистон барча етакчи индустри- ал мамлакатлар, МДҲ мамлакатлари билан интеллектуал мулк соҳасида иккиё^лама ^амкорликни йўлга ^ўйган, бир қатор ривожланаётган мамлакатлар билан ало^алар ўрнатган.
1995 йил сентябрда Ўзбекистоннинг навбатдаги икки йилга БИМТ Конференциясининг Раиси деб танланиши патент тизими муваффа^иятли ташкил этилган республи- канинг интеллектуал мулк со^асида тенг ҳу^у^ли ^амкор сифатида хал^аро миқёсда тан олинганлигидан далолат беради. БИМТнинг ушбу тарихий Ассамблеясида Ўзбеки- стон делегациясига академик П.Қ.Ҳабибуллаев раҳбар- лик ^илди.
1996 йил майда Ўзбекистонга БИМТ Бош директори жаноб Арпад Богш ташриф буюрди. У Ўзбекистонда ту- зилган интеллектуал мулкни муҳофаза ^илиш тизимини ҳамда уни янада ривожлантириш бўйича республика ра^- бариятининг амалий ^адамларини ю^ори баҳолади. Ўзбе- кистон Республикаси Президенти Ислом Каримовни жаноб Арпад Богш Ўзбекистон патент тизимини ташкил этишга цўшган шахсий диссаси учун БИМТнинг Олтин медали билан тацдирлади.
Бу мукофот интеллектуал мулкни мудофаза дилиш содасида ўтказилаётган институционал ислодотларнинг муваффациятли амалга оширилганлигининг халцаро ми- цёсда тасдиғи бўлди.

Download 7,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   137




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish