Tabiiy tolalar va matoga ishlov berish

АҚШдаги патент ҳуцуци чуцур тарихий анъаналарга эга. Амалда мустақилликнинг биринчи қадамларидан (1783 йилдан) АҚТТТда самарали патент тизими мамлакат иқтисодий ривожланишининг рағбатлантирувчи кучи ҳисобланади. 1787 йилда қабул қилинган АҚШ Конституциясининг ўзида "Муаллиф ва ихтирочиларга тегишли адабий асарлар ва ихтироларга мутлац ҳуцуцларни чекланган вацт даврига бериш билан илм-фан ва фойдали санъат тарацциётига кўмаклашишга ... Конгресс ҳацлидир ” деб ёзилган эди. Шунга мувофиқ, АҚШ Конгрессига патент қонунини чиқариш ва қайта кўриб чиқиш ваколати берилган.
Патент эгасининг мутлақ хуқуқини ва текширув тизимини мустаҳкамлаган АҚШнинг биринчи патент қонуни 1790 йилда қабул қилинган. Шундан сўнг 1793 йилда бу қонун патентларни бериш тартибларини соддалаштириб қайта кўриб чиқилган. Шу тарзда патент беришнинг текширув тизими ихтирочининг яратган ихтироси янги ва фойдали ҳисобланиши тўғрисида суддаги қасамёди билан алмаштирилган. Лекин амалиёт бундай тизимнинг самарасизлигини кўрсатди. Натижада 1836 йилда Америка пат ент -ҳуцуц тизимининг асосий белги ва хусусиятларини белгилаган янги патент цонуни цабул цилинди. Шундан бери патент қонуни бир неча бор такомиллаштирилди, лекин унинг характерли жиҳатлари АҚШ замонавий патент ҳуқуқида сақланиб қолди.
АҚТТТнинг бош патент ташкилоти Патент ва товар белгилари бўйича АҚШ Идораси ҳисобланиб, тузилиши жиҳатидан АҚШ Тижорат департаменти (савдо вазирлигига ўхшаш) таркибига киради. Бу Идора жаҳоннинг бошқа мамлакатларидаги патент идораларига ўхшаш функцияларни бажаради, хусусан, талабномалар экспертизасини ўтказади, патентлар беради, патент маълумотини нашр қилади ва ҳоказо. Аппеляция масалаларини ҳал қилиш учун 1982 йил 1 октябрдан патент ҳуқуқи низолари билан боғлиқ барча аппеляцияларни кўриб чиқиш бўйича ягона суд ҳисобланадиган Федерал аппеляция суди (Соиг! оГ АрреаН Гог Ғейега1 Снсий) фаолият кўрсатади.
Шубҳасиз, АҚШ патент ҳуқуқининг муҳим хусусияти унда суд прецеденти каби ҳуқуқ манбаининг мавжудлиги ҳисобланади. Бундай прецедент кучга кирган суд қарорининг асосланган қисмидан иборат бўлиб, бу шунга ўхшаш ишларни ўша ёки пастки инстанциядаги судларда кўриб чиқишда меъёр бўлади. Бундай тизим бошқа кўпчилик мамлакатлар, масалан, Европа, собиқ СССР мамлакатлари (жумладан Узбекистон) ҳуқуқ тизимларидан тубдан фарқ қилади. Прецедент ҳуқуқининг мантиқи ҳаётда юзага келадиган барча ҳуқуқий вазиятлар (иш кўришлар, низолар)ни қонунан олдиндан билиттт мумкин эмаслигини тан олишдан иборат. Фацат суд жараёнларида, ҳациций вазиятлар асосида муаммони ҳал цилишнинг энг тўгри йўлларини белгилаги мумкинки, улар прецедент, яъни бошца ўхшаш вазиятлар учун меъёрий ҳужжат бўлади. Бундан фарқли равишда, қитъа ҳуқуқи хусусий ҳуқуқий масалаларни имкон қадар тўлалигича қонун билан тартибга солишни кўзда тутади. Бироқ, қонунда бир маънода талқин қилинмайдиган ҳуқуқий вазиятлар юзага келганда суд, шунга ўхшаш ишлар бўйича бошқа судлар қароридан қатъи назар, қонуннинг тегишли низомини ўз ихтиёрича талқин қилишга ҳақлидир.
АҚШ патент ҳуқуқининг бошқа муҳим жиҳати патентларни талаб қилишнинг ихтиро тизими ҳисобланади. АҚШ патент қонунига мувофиқ фақат биринчи ва ҳақиқий ихтирочи патент олишга талабнома бериши мумкин. Бошқа шахслар, масалан, ихтирочининг иш берувчиси, талабнома бериш ҳуқуқига эга эмас. Патент олишга талабнома бериш учун ҳар бир талабнома берувчи ўзини патент сўраб олинаётган объектнинг ҳақиқий ва биринчи ихтирочиси деб ҳисоблаши тўғрисида махсус декларацияни тўлдириш керак. Бундай декларация нотариус ёки бошқа ваколатли шахс иштирокида рўйхатга олинадиган махсус қасамёд билан алмаштирилиши мумкин. АҚШда декларация ёки цасамёдда ёлгон маълумотлар берганлик учун жавобгарлик белгиланган. Одатда, ёлғоннинг аниқланиши патент беришда автоматик тарзда рад жавобига, қасддан ёлғон маълумот бериш ҳолатлари эса пул жарималари тўланишига ёки 5 йил муҳлатгача қамоқ жазосига олиб келиши мумкин.
Ҳозирги вақтда АҚТТТда патентнинг уч тури берилади: ихтиро учун патент (иШйу раТепТ), саноат намунаси учун патент (йез1§п раТепТ) ва селекция ютуғи учун патент (р1апТ раТепТ).
АҚШ патент ҳуқукининг ажралиб турадиган жиҳати шундан иборат эдики, ихтиро учун патентнинг амал қилиш муддати имтиёз санасидан эмас, патент берилган санадан ҳисобланган ва 17 йилни ташкил этган. Бироқ, АҚШнинг БСТга кириши ва ТРИПСнинг имзоланиши сабабли (2.3-бўлимга қаранг) 1995 йил 8 июлидан низом кучга кириб, унга кўра патентнинг амал цилиш муддати биринчи талабнома берилган санадан бошлаб 20 йилга тенг цилиб белгиланди. Низом 1995 йил 8 июлигача берилган талабномаларга татбиқ этилмаслигини таъкидлаб ўтамиз. Саноат намунаси учун патентнинг амал қилиш муддати 14 йилга, селекция ютуғи учун патентники эса 17 йилга тенг.