Tabiiy fanlarning zamonaviy kon sepsiyasi

7.3. Kimyoviy reaksiyalarning borishi va entropiya
Termodinamikaning ikkinchi qonuni statistik xarakterga ega 
bo‘lib, faqat ko‘p zarralardan iborat sistemalargagina tatbiq qilina- 
di, chunki statistik qonunlar aynan shunday sistemalargagina tatbiq 
qilinishi mumkin.
Termodinamikaning ikkinchi qonunida statistik tabiat borli- 
gini XIX asrning oxirida P. Bolsman, U. Gibbs, N.N. Pirogov va 
M. Stoluxovskiylar aytib o4gan edilar. Termodinamikada asosiy 
parametrlar bo‘lgan harorat va bositn statistik tabiatga ega. Masalan,
82

---

harorat molekulalar ilgarilanma harakat o ‘rtacha kinetik energiyasiga 
bog‘liq, xuddi shunindek, molekulalarning idish devoriga urilish 
effektining yig‘indisi gazning bosimi bo‘ladi.
Termodinamikaning ikkinchi qonuni solishtirilayotgan holatlari- 
ning qanchalik ahamiyatga ega ekanligini belgilaydi va ko'p zarralar- 
dan iborat sistemada ehtimolligi kichik bo‘lgan holatdan ehtimolligi 
katta bo'lgan holatga o'tish mumkin bo‘lganligini ko‘rsatadi.
Masalan, bir idishning to ‘siq bilan ajratilgan ikki qismida bir 
xil haroratda va bir xil bosimda ikki xil gaz bor, deb faraz qilaylik. 
To‘siq olib tashlanishi bilan bu ikki gaz molekulalari o ‘zaro aralasha 
boshlaydi. Bu jarayon o ‘z-o‘zicha boradi va bunda entropiya ortadi. 
Sistema ehtimolligi kichik bo‘lgan holatdan, ehtimolligi katta bo‘lgan 
holatga (ikkala gaz molekulalari idishning butun hajmiga bir tekis tar- 
qalgan holatga) o'tadi. Ammo, aksincha, gazlar aralashmasidagi bir 
gaz molekulalari idishning bir tomoniga, ikkinchi gaz molekulalari 
idishning bir tomoniga o ‘z-o'zicha to'planib qolish ehtimolligi shu 
qadar ozki, amalda bu jarayon ro‘y bermaydi.
Bu m a’lumotlardan ikkita xulosa qilish mumkin.
Birinchi xulosa, 
entropiyaning oshishi ehtimollikning oshishi bi­
lan bog‘liq ekan:
S = F (W)
Buning matematik ifodasi Bolsman formulasi bo‘lib, u quyidagi 
ko‘rinishga ega
S = к In W
W — termodinamik ehtimollik.
Sistema bir holatdan ikkinchi holatga o ‘tganda ehtimolligi qancha
o'zgarishini ko‘rsatuvchi к - Bolsman doimiysi: