Tabiiy fanlar va geografiya fakulteti kimyo kafedrasi maksimov bahromjon xayrulloxon

 
 

---

25 
Seskviterpenlar
Seskviterpenlar kimyosining rivojlanishida Shveysariyalik olim 
I.Rujichka, A.Eshenmozer va ayniqsa X.Shints keyinroq, F.Bolman kabi 
olimlarning xissasi katta. Seskviterpenoidlar turli o`simliklarning efir moylari va 
smolalari (balzamlari) da mavjud. Seskviterpenoidlarning asosiy biogenetik 
o`tmishdoshi va unga qarindosh bo`lgan tabiiy birikma farnezilpirofosfat 
hisoblanadi. Uning tarkibiga kiruvchi seskviterpenli spirt farnezol erkin holda 
jo`ka daraxtining efir moyida uchraydi. Seskviterpenlarga o – III yuvenil 
gormon, yuvabion, xushbo`y modda dendrolazin, o`simlik antifidanti glaukolid 
A kiradi. Iris moyida esa parfyumer hususiyatni namoyon qiluvchi fransuz 
atirlarini noyob kompozitsiyalarini yaratishda foydalanilgan bitsiklik diketon – 
akoron mavjud. Terpenlarni bu guruhiga yuqori faollikka ega bo`lgan birikmalar 
xususan o`simliklarni kasallanishidan saqlovchi fitoaleksinlar, baliqlar uchun 
kuchli zarar bo`lgan ixtiotoksinlar, bundan tashqari biologik faollikni keng 
spektrda namoyon qiluvchi ko`p sonli seskviterpen laktonlar (masalan 
glaukolidli yoki santoninli) kiradi. Seskviterpenlardan ba`zilari (analogik 
di
va 
triterpenlar
) neft markalarining biokimyoviy sifatini aniqlashda ishlatiladi [16]. 
H
3
C
OH
CH
3
CH
3
CH
3
Farnezol
H
3
C
O
CH
3
CH
3
Dendrolazin
O
O
O
O
OAc
OAc
H
3
C
H
3
C
OCOC
CH
3
CH
2
Glaukolid
O
O
CH
3
H
3
C
CH
3
CH
3
Akoron

---

26 
Seskviterpenlar ham siklik tuzilishga ega. Hozirda mono– , bi– , trisiklik 
seskviterpenlar mavjud. Tibbiyotda bisiklik seskviterpenlarning kislorodli 
hosilasi – s a n t o n i n gijjalarga qarshi kurashda ishlatiladi [17 ]. 
CH
3
O
CH
3
CH
O
C
CH
3
O
s a n t o n i n