Tabiiy fanlar va geografiya Fakulteti dekani: dots. V. Azizov

Sug

’oriladigan  yerlar  sifati.  Sug’oriladigan  yerlar  qishloq  xo’jaligi  va  respublika 

iqtisodiyotini  rivojlantirish  uchun  birinchi  darajali  ahamiyatga  ega  qimmatli  qishloq  xo

’jaligi 

mulki hisoblanadi. SHudgorlash nuqtai nazaridan cho

’l hududlardagi sug’oriladigan bo’z yerlar 

tarkibida  chirindilar  miqdori  0,60-0,95,  azaldan  sug

’oriladigan  yerlarda  0,85-1,1,  o’tloqlarda 

1,25-1,60 foizni tashkil etadi. 

Turli yerlarning umundorligini taqqoslash bonitet balli bo

’yicha o’tkaziladi. Unumdorlik ballini 

hisoblashda  asosiy  tuproq  hosil  qiluvchi  omillar 

– mexanik tarkib, sizot suvlarning chuqurligi, 

tuproqning sho

’rlanishi, ekishga yaroqli holga keltirish, tarkibidagi chirindi va hokazolar hisobga 

olinadi.  Unumdorlik  boniteti  10  yilda  bir  marta  o

’tkaziladigan dala va laboratoriya tadqiqotlari 

asosida  hisob-kitob  qilinadi.  Uzoq  vaqtdan  buyon  amalda  sinab  kelinayotgan  yerga  hamisha 

paxta ekish yerning yemirilishiga olib keladi. Paxta-beda ekishni joriy etish darajasining pastligi, 

---

 

32 

tuproqqa organik o

’g’itlar yetarli miqdorda berilmasligi yer unumdorligining pasayishiga salbiy 

ta

’sir ko’rsatadi. Ushbu salbiy jarayonlar sug’oriladigan yerlarning unumdorlik darajasini ancha 

pasaytirib  yuboradi.  Yerda  chirindilar  miqdori  1980  yildagiga  qaraganda  1,3-1,5  baravar 

kamaydi.  2002  yilda  O

’zbekiston  Respublikasi  bo’yicha  sug’oriladigan  yerlarning  o’rtacha 

bonitet 55 ballni tashkil qildi va 1991 yilga nisbatan 3 ballga kamaydi. Tuproqning unumdorligi 

Samarqandda (10 ball), Namanganda (8 ball) va Farg

’onada (10 ball) kamaygani kuzatildi. Eng 

past bonitet ball Qoraqalpog

’istondagi sug’oriladigan yerlarga tegishlidir. 

 SHamol  va  sug

’orish  ta’siri  ostida  yemirilish  tuproq  unumdorligining  pasayishida 

muhim  o

’rin  tutadi.  Yemirilgan  va  diflyatsiya  qilingan  yerlar  2  million  gektarni  yoki 

sug

’oriladigan  qishloq  xo’jaligi  maydonining  50  foizini  tashkil  etadi.  Sug’oriladigan 

dehqonchilik  bilan  shug

’ullanadigan  tumanlarda  tuproqning  nitrat  va  pestitsidlar  bilan 

ifloslanishi kuzatilmoqda. Og

’ir metallar quyuqligi odatda ruxsat etilgan kontsentratsiya (REK) 

miqdoridan  oshmaydi,  kamdan-kam  hollarda  strontsiy  va  ruxning  ko

’payishi  qayd  etilmoqda. 

Tuproqning  og

’ir  metallar  bilan  ifloslanishining  asosiy  manbalaridan  biri  sanoat  korxonalari 

chiqindilari  hisoblanadi.  Toshkent,  Olmaliq,  Bekobod,  CHirchiq  kabi  sanoat  shaharlaridagi 

yerlar tarkibida og

’ir metallar haddan ziyod ortiqligi qayd etilmoqda.