Tabiiy fanlar va geografiya Fakulteti dekani: dots. V. Azizov

Oqim  hosil  bo

’ladigan hududlardagi suv sifati.  O’zbekistonda daryo oqimi, ayniqsa, 

uning  ustki  qismi  hosil  bo

’ladigan  hudud  daryolarning  barqaror  gidrologik-gidrokimyoviy 

rejimi,  suv  hamda  suv  atrofidagi  ekotizimlarning  ekologik  holatiga  doir  hududga  kiradi. 

Mintaqada ro

’y bergan iqlim o’zgarishlari 

tabiiy muhit va ushbu hududlar tarkibiy qismlari nisbatida ma

’lum o’zgarishlarga 

sabab  bo

’ladi. O’zbekistonda ham mintaqadagi tog’li hududlarning katta qismida bo’lgani kabi 

muz bilan qoplangan yerlar hajmi kamayib bormoqda. Bu ko

’pincha muzlik yaqinidagi hududda 

beqaror  rejimga  ega  kichik  ko

’llar  paydo  bo’lishi  bilan  bog’liq.  Ushbu  jarayonlar  maxsus 

monitoring tizimini tashkil etishni talab etadi. Negaki, birinchidan, tog

’dagi muzlar daryolarning 

gidrologik  tartibi  va  oziqlanish  turining  asosiy  tartibga  soluvchi  tarkibiy  qismi  hisoblanadi, 

ikkinchidan  ayrim  yangi  paydo  bo

’ladigan  ko’llar  ularning  to’g’onlari  yorilishi  oqibatida 

halokatli 

toshqin 

va 

sellarning 

paydo 

bo

’lishining  sababiga  aylanishi  mumkin. 

Gidrometeorologik  jarayonlarning  vertikal  zonalashgani,  geologik  va  tuproq  sharoiti,  tog

’ 

yonbag

’irlarining  namlanishi  va  o’ziga  xos  xususiyatlariga  muvofiq  daryo  suvlarining 

minerallashishi  60-200  mg/dm3  miqdorida  o

’zgaradi.  Biogen  va  ifloslantiruvchi  moddalar 

quyuqligi muhitga bog

’liq bo’ladi. Oqim hosil bo’ladigan hududlardagi daryolar va suv havzalari 

uchun  suv  tarkibida  erigan  kislorodning  yuqori  darajada  bo

’lishi  xosdir.  Bu  esa  suv 

biotsenozlarini  rivojlantirish  uchun  qulaydir.  Daryo  soyliklari  kengaytiriladigan  va  qiyaliklari 

pasaytiriladigan  uchastkalarda,  o

’zanlar  atrofida  odatda  o’zan  bo’yidagi  o’sadigan  daraxtlar 

ko

’karib  chiqadi.  Yuqori  tog’li  hududlarda  suvning  ifloslanish  indeksi  (SII)  ko’pchilik  suv 

oqimlaridagi suv sifatini II toifa sifatida tavsiflaydi (toza suv). Bunday suv oqimlariga CHotqol, 

---

 

30 

Ugam,  Oqtoshsoy,  Qizilcha  va  boshqa  daryolar 

kiradi.  Tog

’larning quyi qismi hududidagi suv 

oqimlari uchun SII suv sifatining III toifasiga mos kelishi mumkin (o

’rtacha tozalikdagi suvlar).