Tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi suv havzalarini sanitar holati

 
hisoblanadi.  Ularning  miqdori  suv 
organizmlarining  faoliyatiga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bunda,  asosan,  nitritlar, 
nitratlar,  umumiy  temir,  fosfatlar  va  kremniyga  e’tibor  qaratiladi. 
Nitritlarning  mavjudligi  suv  ob’ekti  oqindi  suvlar  bilan  yaqinda 
ifloslanganligidan  dalolat  beradi.  Ular  azotning  oraliq  oksidlanishida  hosil 
bo‘lib,  juda  beqarorligi  tufayli,  tezda  oksidlanib  nitratlarga  aylanadilar. 
SHuning  uchun  ham,  ularning  o‘rtacha  miqdori  0  dan  0.1  mg/dm
3
  dan 
ortmaydi.  Nitritlar  miqdorining  ko‘payishi  qishda,  ayniqsa,  suv  toshqiilari 
sodir  bo‘lishidan  avval  kuzatiladi.  Bu  birikmalarning  eng  kam  miqdori 
yozda, ular bilan oziqlanuvchi fitoplankton faoliyati intensiv bo‘lgan pallada 
qayd etiladi. 
 
13. 
Suvdagi 
nitratlarning 
miqdori, 
ular 
organik 
moddalar 
mineralizatsiyasining  yakuniy  mahsuloti  bo‘lgani  sababli,  ancha  salmoqli 
bo‘ladi  (5  mg/dm
3
  gacha).  Nitratlar  ham  fitoplanktonlar  uchun  ozuqa 
bo‘lgani  uchun  yilning  issiq  fasllarida  ularning  miqdori  keskin  kamayadi, 
qishda esa, aksincha, nitratlar miqdori o‘nlab marotaba ko‘payishi mumkin. 
Ammoniy  azot  konsentratsiyasi-fekal  suvlari  bilan  ifloslanganlik 
ko‘rsatkichi.  Bu  kabi  suvlarla  siydik  gidrolizi  va  oqsil  chirishi  natijasida 

---

84 
 
ammoniy  tuzlari  hosil  bo‘ladi.  Yuza  suvlaridagi  ammoniy  azoti  ammoniy 
ioni va dissotsiyalanmagan NH
4
OH molekulari ko‘rinishida uchraydi.   
14.  Fosfor  -  suv  havzasining  mahsuldorligini  belgilovchi  asosiy  biogen 
elementlarning 
biri 
hisoblanadi. 
Fosfor 
birikmalari 
barcha 
tirik 
organizmlarda  uchraydi  va  xujayralararo  almashinuvidagi  energetik 
jarayonlarni  muvofiklashtiradi.  Tabiiy  suvlarda  fosfor  birikmalari  erigan, 
kolloid  va  muallaq  ko‘rinishga  ega  bo‘ladi.  Erigan  fosfor  noorganik  para-, 
meta- va polifosfat va organik fosfatlardan iborat. 
Sizot  suvlarida,  odatda,  fosfatlar  miqdori  aytarli  darajada  ko‘p  bo‘lmaydi. 
Fosfatlar  yuza  suvlarga  asosan,  turli  oqindi  suvlari  singigan  tuproqdardan 
yoki organik massa chirishi natijasida qo‘shiladi. 
15.Ichimlik  suvi  tarkibida  ko‘p  miqdorda  fosfat  paydo  bo‘lishi  uning 
iflosganligidan dalolat beradi. 
«Umumiy fosfor» atamasi deganida, fosfatlarning barcha turlari (erigan va 
erimagan, noorganik va organik) tushuniladi. 
Turli  suvlar  tarkibidagi  erigan  mineral  fosforning  miqdori,  odatda,  aytarli 
ko‘p emas - 0,2 mg R/dm
3
. 
Temir,  bu  -  biologik  nuqtai  nazarda  faol  element  bo‘lib,  suv  havzasidagi 
fitoplankton  rivojlaniishga  va  mikrofloraning  soni  hamda  sifatiga  ta’sir 
ko‘rasatadi.  Suv  tarkibidagi  temir  miqdori  2  mg/dm
3
  gacha  etadigan  bo‘lsa, 
suvning  organoleptik  xossalari  yomonlashadi,  tishni  qamashtiruvchi  tamga 
ega  bo‘ladi  va  texnikaviy  maqsadlarda  foydapanish  uchun  yaroqsiz  bo‘lib 
qoladi. 
Temir  miqdori  vaqt  bo‘yicha  o‘zgarishi  sezilarli  darajada.  Yozdagi  suv 
sathi eng pasaygan davrda, fotosintez va suv aeratsiyasi tufayli uning miqdori 
minimal  bo‘ladi.  Qishdagi  suv  satxi  pasaygan  davrda,  aksincha, 
o‘simliklarning temir bilan oziqlanishi to‘xtaydi, aeratsiya deyarli yo‘q bo‘lib, 
temirning miqdori keskin ortib ketadi. Lekin, temirning eng katt a miqdori suv 
toshgan davrda, ya’ni tuproq  qatlamlaridagi temir birikmalari jadal eriydigan 

---

85 
 
vaqtda kuzatiladi. 
Suv  tarkibida  kremniyning  eng  ko‘p  miqdorini  qishda,  suv  obektlari  sizot 
suvlari  hisobiga  to‘ldirilayotganida  kuzatish  mumkin.  Aynan  shu  pallada 
diatom  suv  o‘tlari  krempiyni  iste  mol  qilishdan  to‘xtaydilar.  Kremniy 
konsentratsiyasining  yozgi  va  qishki  ko‘rsatkichlari  orasidagi  farqlanish 
yuzlab foizni tashkil etishi mumkin. 
16.  Neft  mahsulotlarini,  xaqli  ravishda,  odam  organizmi,  hayvonot  olami, 
suv  o‘simliklari  va  suv  havzasining  biologik  holatiga  salbiy  ta’sir 
ko‘rsatuvchi  eng  ko‘p  tarqalgan  va  eng  xavfli  moddalar  qatoriga  kiritashadi. 
Suvda  neft  mahsulotlari
 
ning  mavjudligi  baliq  tuxumlari  va  baliqchalari 
rivojlanishiga,  daryolardagi  ozuqa  resurslarining  sifati  va  miqdornga, 
ovlanadigan  baliqlar  oziqa  sifatida  yaroqli  bo‘lishiga  salmoqli  ta’sir 
ko‘rsatadi. Suv yuzasida yupqa parda hosil bo‘lishi suv havzalarining o‘zini-
o‘zi  tozalash  imkoniyatlariga  putur  etkazadi.  Neft  mahsulotlarining 
biokimyoviy  parchalanishi  yuza  suvlarida  juda  sekin  kechadi.  Biokimyoviy 
oksidlanish  jarayonining  kechishi  juda  ko‘p  omillarga  bog‘liq:  suv  harorati, 
suvda  kislorrod  va  biogen  moddalarning  mavjudligi,  neft  mahsulotlarining 
kimyoviy  tarkibi,  suvda oliy  o‘simliklarning  mavjudligi va boshqalar.  Biroq, 
eng  maqbul  sharoitlar  bo‘lgan  holatlarda  ham,  suvdagi  muallaq  neftning 
parchalanishi uchun kamida 100-150 kun zarur bo‘ladi. 
Suv  tarkibida  kislorod  kam  bo‘lsa,  qirg‘oq  yoki  suv  transportidan  suvga 
tushadigan neft mahsulotlarining biokimyoviy yo‘l bilan parchalanish tezligi 
keskin  tarzda  pasayib  ketadi.  Suv  tarkibidagi  neft  mahsulotlari  miqdorining 
ruxsat  yetilgan  ko‘rsatkichi  0.05  mg/dm
3
  dan  ortmasligi  kerak.  Demak,  suv 
miqdori,  aralashish  va  suvlarning  qshshilish  ingensivligi,  suv ning  harorati 
past bo‘lgan qishki davrda neft mahsulotlarining parchalanish tezligi keskin 
sekinlashadi.  SHuning  uchun  ham,  qishdagi  suv  satxi  eng  past  bo‘lganida 
neft mahsulotlarining suvlarni ifloslantiruvchi ta’siri eng kuchli bo‘ladi. 
Kimyo sanoatining koks kimyosi, slanets, yog‘och kimyosi, anilin- bo‘yoq 

---

86 
 
korxonalaridan tushadigan oqindi suvlar tarkibida fenol bo‘lishi kuzatiladi. 
17.  Fenol  -  benzolning  bir  yoki  bir  nechta  gidroksil  guruhlar  bilan 
hosilasi.  Fenollar  ikki  guruhga  bo‘linadilar:  bug‘  bilan  uchuvchi  (fenol, 
krezollar,  ksilenollar,  gvayakol,  timol)  va  uchmaydiganlar  (rezorsin, 
pirokatexin, gidroxinon, pirogallol, i boshqa ko‘p atomli fenollar). 
Suv 
ta’minoti, 
baliqchilik, 
qoramollarni 
sug‘orish 
maqsadida 
foydalaniladigan suv havzalarida fenol miqdori cheklangan bo‘lishi
 u
larning 
tashlanishi  tirik  organizmlarga  keskin  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi,  sababi  zararli 
fenollar  biogen  elementlar  va  erigan  gazlar  (O
2
,  SO
2
)  rejimini  ham  sezilarli 
darajada o‘zgartirib yuboradi. 
Fenollarning toksikologik va organoleptik jihatlari bir xil emas. Bu g‘ bilan 
uchuvchi  fenollar  zaharliroq  bo‘lib,  xlorlanganida  kuchliroq  xidlanadi. 
Baliqlarga  eng  salbiy  ta’sir  ko‘rsatuvchi  zaharli  moddalar,  bu  gidroxinon, 
naften,  ksilenol,  pirokatexin  krezol,  fenol,  rezorsin,  pirogallol,  floroglyusin 
hisoblanadi.  Fenollarning  parchalanishi  suv  harorati  yuqori  bo‘lganida  jadal 
kechadi. Suv harorati 7° S dan  pasayganida parchalanish keskin sekinlashadi. 
SHu sababdan, yoz faslida, daryo va ko‘llardagi suv sathi kamayib, suv yaxshi 
isitiladi  va  fenollar  miqdori  sezilardi  darajada  kamayadi.  Lekin  suv  tarkibida 
kislorodning kamayib ketishi fenollar parchalanishi jarayonini sekinlashtiradi. 
Fenollarning  parchalanish  tezligi  -  fenollarning  sifatiy  va  miqdoriy 
ko‘rsatkichlari, suv tarkibidagi organik moddalar, vodorod sulfid, oksidlangan 
smola  va  boshqa  kimyoviy  birikmalarning  miqdori  kabi  yana  bir  kator 
omillarga  bog‘liq.  Shuning  uchun,  fenollarning  daryo  va  ko‘l  suvlarida  yoz 
faslidagi  miqdori  turlicha  bo‘ladi.  Qishda,  suv  harorati  past  va  kislorod 
miqdori kam bo‘lgan davrda, fenollar konsantratsiyasi ortadi aa uzoq muddat 
davomida  saqlanib  turishi  mumkin.  Qishda  suv  satxining  eng  kam  bo‘lgan 
vaqti eng nomaqbul davr hisoblanadi. 
18.  Daryolarga  shaxta  va  konlardan  chiqqan  suvlarni  shuningdek,  ruda 
boyitish  fabrikalari  va  elektrkimyo  hamda  kimyo  korxonalarining  oqindi 

---

87 
 
suvlari  oqizilganida  suv  tarkibida  rux  va  mis  elementlarinin g  miqdori 
ko‘payadi.  Bu  elementlar  konsentratsiyasi  ma’lum  darajadan  oshgan 
holatlarda  suvning  o‘zini-o‘zi  tozalash  qobiliyati  sustlashadi  va  organik 
moddalardan  tozalanishi  sekinlashadi.  Mis  va  rux  ionlari  faqat  kimyoviy 
reaksiyalar,  sorbatsiya  va  suv  o‘simliklari  oziqlanishi  jarayonlarida  yo‘q 
qilinishi mumkin. Lekin, odatda, ularni suvda to‘liq yo‘q qilib bo‘lmaydi, shu 
sababdan, 
bu 
elementlar 
konsentratsiyasiii 
kamaytirishda 
suvlarning 
aralashtirilishi  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  jarayon  jadal  kechis hi  uchun 
daryo suvlarining sarfi oqindi suvlar sarfidan ko‘proq bo‘lishi kerak. Suv satxi 
pasaygan  davrda,  agar  tashlanayotgan  oqindi  suvlar  miqdori  o‘zgarmasa, 
yuqorida  qayd  yetilgan  sarflar  nisbati  minimal  bo‘lib,  suvning  ifloslanishi 
maksimal  darajada  bo‘ladi.  Shuning  uchun  ham,  qish  mavsumida  suv 
ob’ektlariga  oqindi  suvlar  oqizilishini  keskin  kamaytirish  yoki  umuman 
to‘xtatish lozim. 
19.  Mikroelementlar  konsentratsiyasi  haqida.  Mis,  suvda  ion  shaklida 
hamda  organik  va  noorganik  moddalar  bilan  birikkan  ko‘rinishda  uchraydi. 
Tuproqda  mis  miqdori  etishmaydigan  bo‘lsa,  oqsil,  yog‘lar  va  vitaminlar 
sintezi  yomonlashadi  va  o‘simliklar  bepushtligiga  sabab  bo‘ladi.  Shu  bilan 
birga, mis konsentratsiyasining xaddan tashqari ortib ketishi tirik organizm va 
o‘simliklar rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Rux  suvda,  asosan,  ion  shaklida,  uning  sianid  va  tartrat  komplekslari 
ko‘rinishlarida  va  ayrim  holatlarda  erimaydigan  shakllarida  -  gidrooksid, 
karbonat,  sulfid  va  x.k.  -  uchraydi.  Rux  birikmalarining  aksariyati,  birinchi 
navbatda,  uning  sulfat  va  xloridlari  zaharli.  SHu  bilan  birga,  rux  faol 
mikroelementlar sirasidan bo‘lib, o‘simlik va mikroorganizmlar rivojlanishida 
muhm o‘ringa ega hisoblanadi.  
Qo‘rg‘oshin  tabiiy  suvlarda  erigan  (noorganik  va  organik  mineral 
komplekslar, shuningdek oddiy ionlar ko‘rinishida) va muallaq (asosan, sulfat 
va  karbonat)  holatlarda  uchraydi.  Qo‘rg‘oshin  zaharli  element,  organizmda 

---

88 
 
yig‘ilish xususiyatiga ega bo‘lgani sababli tarkibida oz miqdorda qo‘rg‘oshini 
bor  suvni  ham  uzoq  muddat  ichish  zaharlanish  va  kasalliklarga  olib  kelishi 
mumkin. 
Simob  birikmalari  yuza  suvlarida  ham  erigan,  ham  muallaq  ko‘rinishda 
uchrashi mumkin. Suv havzalarida simobni metilsimob birikmalarida kuzatish 
mumkin. Simob birikmalari o‘ta zaharli bo‘lib, asab tizimini ishdan chiqaradi, 
shilliq parda va qon tarkibini o‘zgartiradi, xarakatlanish funkniyalarini buzadi, 
oshqozon-ichak  trakti  sekretsiyasiga  shikast  etkazadi  va  xk.  Metilsimob 
birikmalar  baliq  go‘shtida  jamlanib,  uni  iste’mol  qilgan  odam  organizmiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Ko‘p  miqdordagi  xrom  birikmalari  kanserogen  xususiyatlarga  ega  bo‘ladi. 
Bu  birikmalar  yuza  suvlarida  erigan  va  muallaq  ko‘rinishda  uchraydi.  Bu 
ko‘rinishlarning  o‘zaro  nisbati  suvning  tarkibi  va  harorati,  eritmaning  pH 
ko‘rsatkichiga 
bog‘liqdir. 
Xromning 
muallaq 
shakllari, 
asosan, 
sorbatsiyalangan birikmalaridan iborat bo‘ladi. 
Kadmiy  birikmalari  tirik  organizmlardagi  ayrim  fermentativ  jarayonlarda 
muhm o‘ringa ega, undan tashqari, ba’zi o‘simliklar o‘sishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Kadmiy  tuzi  konsentratsiyasi  yuqori  bo‘lgan  hollarda  buyrak  yallig‘lanishi, 
jigar va yurak yog‘lariniig buzilishi, ichak ichida qon ketishi kabi kasalliklar 
kelib  chiqishi  mumkin.  Kadmiyning  toksikligi  boshqa  zaharli  moddalar  bilan 
qshshilganda, ayniqsa, kuchayadi. 
Kadmiyning  yuza  suvlaridagi  erigan  shakllari,  asosan,  noorganik  va 
organik-mineral  komplekslar  ko‘rinishida  uchraydi.  Kadmiyning  asosiy 
muallak shakli - uning sorbatsiyalangan birikmalari. 
Nikel birikmalari oksidlovchi katalizator bo‘lib, qon shakllanishi jarayonida 
muhm  ahamiyatga  ega.  YUza  suvlarida  bu  birikmalar  erigan.  muallaq  va 
kolloid ko‘rinishlarda uchraydi va bu holatlarning o‘zaro nisbati suv tarkibi va 
harorati, eritma  pH ko‘rsatkichiga bog‘liq bo‘ladi. Nikelning erigan shakllari, 
asosan,  kompleks  ionlardan  iboratdir.  Nikel  miqdorining  ko‘payib  ketishi, 

---

89 
 
birinchi  navbatda,  bosh  miya  qon  tomirlari  va  buyrakka  o‘ziga  xos  salbiy 
ta’sir ko‘rsatib, ko‘p sonli qon quyilishlariga sabab bo‘ladi. 
Kobalt,  tabiiy  suvlarda  juda  kam  uchraydigan  elementlar  sirasiga  kiradi. 
Kobalt  ko‘p  bo‘lmagan  miqdorda  o‘simlik  va  hayvonlarda  kechadigan 
fiziologik  jarayonlarga  (fotosintez  intensivligi,  nafas  olish,  s o‘z  almashinuvi) 
ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Koitsentratsiyasi  ortib  ketgan  hollarda  kobalt 
birikmalar  zaharli  xususiyatga  ega  bo‘lib  qoladilar  -  asab  tizimi,  oshqozon 
ichak  trakti,  qon  shakllantiruvchi  organlar,  buyrak  funksiyalarini  buzilishiga 
sabab bo‘ladi.  
Kobalt  birikmalari  yuza  suvlarda  erigan  va  muallaq  holatlarda  uchraydi, 
ana shu ko‘rinishlarning o‘zaro nisbati suvning  tarkibi, harorati va eritma pH 
ko‘rsatkichiga  bog‘liqdir.  Kobaltning  erigan  shakllari  asosan,  kompleks 
birikmalar,  shu  jumladan  tabiiy  suvlarning  organik  moddalari  bilan 
birikmalari ko‘rinishida uchraydi. 
Konsentratsiyasi  yuqori  bo‘lgan  margimush  birikmalari  odam  va 
hayvonlar  organizmi  uchun  zaharli  bo‘lib,  oksidlanish  jarayonlarini 
sekinlashtiradi,  organ  va  to‘qimalar  kislorod  bilan  ta’minlanishini 
yomonlashtiradi.  Margimush  birikmalari  yuza
:
  suvlarda  erigan  va  muallaq 
holatlarda  uchraydi,  ana  shu  ko‘rinishlarning  o‘zaro  nisbati  suvning  tarkibi, 
harorati  va  eritma  pH  ko‘rsatkichiga  bog‘liqdir.  Muallaq  margimush 
sorbatsiyalangan  birikmalardan  iborat  bo‘ladi  (temir  gidrooksidi,  loysimon 
minerallar  sorbent  vazifasini  o‘tashlari  mumkin).  Erigan  margimush  uch  va 
besh valentlik ko‘rinishlarda uchraydi. 
Sintetik  yuza-faol  moddalar  (SYUFM) (SPAV)  - turli tuzilmaga ega va 
turli  kimyoviy  toifalarga  mansub  bo‘lgan  suvni  ifloslantiruvchi  birikmalar 
guruhidan  tashkil  topgan.  SYUFM  ning
 
suvda eriganida namoyon bo‘luvchi 
xususiyatlariga  bog‘liq  ravishda  ularni  faol  anion,  faol  kation,  amfolit  va 
iongen  bo‘lmagan  birikmalarga  ajratish  mumkin.  Suv  eritmasida  salbiy 
zaryadlangan  organik  ionlar  vujudga  kelishiga  sabab  bo‘luvchi  faol  anion 

---

90 
 
SYUFM  boshqa  turdagilariga  qaraganda  ko‘proq  uchraydi.  Ushbu  moddlar 
baliqlar  jabralaridagi  shilliq  parda  shikastlanishiga  sabab  bo‘ladi,  natijada 
baliqlarning  kasalliklarga  qarshilik  ko‘rsatish  qobiliyatlari  sustlashadi. 
SYUFM  suvning  yuza  kuchlanishini  kamaytiradi,  uning  kislorod  va  harorat 
rejimiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
Suvga sintetik yuvish vositalari qo‘shilganida, uning ta’mi va xidi o‘zgarib 
buziladi,  biokimyoviy  tozalash  xususiyatlari  yomonlashadi,  suv  o‘simliklari 
rivojlanishi  sekinlashadi  yoki  umuman  to‘xtaydi.  SYUFM  konsentratsiyasi 
yuqori  bo‘lgan  holatlar  suv  yuzasida  barqaror  ko‘pik  hosil  bo‘lishi  mumkin. 
Bu 
moddalarning 
parchalanish 
tezligi, 
ularning 
kimyoviy 
tuzilishi 
konsentratsiyasi,  suv  harorati  va  uning  tarkibida  kislorod  etishmasligiga  ham 
bog‘liqdir. Shuning uchun ham, maksimal konsentratsiya mavjudligining vaqti 
va sharoitlari bir-biriga mos keladi. 
Ekinlarning  zararkunandalariga  qarshi  qo‘llaniluvchi  xlororganik  va 
fosfororganik  pestiiidlar  dala  maydonlaridan  keyin,  aksariyat  hollarda,  suv 
manbalariga  tushadilar.  Bu  kimyoviy  birikmalar  o‘z  mohiyatiga  ko‘ra  zaharli 
bo‘lganlari  sababli,  ularning  ichimlik  suvi  va  baliqchilik  maqsadlarida 
foydalanuvchi 
suvlardagi 
konsentratsiyasi 
cheklanishi 
lozim. 
Ayrim 
pestitsidlar,  xattoki  oz  miqdorda  suv  quyilgan  bo‘lsalarda,  suvning 
organoleptik  xossalariga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatishlari  mumkin.  Suvlar 
pestitsidtar  ifloslanishi  baliq  uchun  zarur  bo‘lgan  suvdagi  muhitni 
yomonlashtiradi,  baliq  mahsulotlarining  sifatini  tushirib  yuboradi.  Ayni qsa, 
ichimlik  maqsadlarida  foydalaniladigan  sizot  suvlarga  pestitsidlarning 
qo‘shilishi inson salomatligi uchun xavfli hisoblanadi. 
Suv  sifati  shakllanishida  suv  ob’ektlarining  harorat  rejimlari  katta 
ahamiyatga  ega.  Daryo  va  ko‘llarning  harorat  rejimi  o‘zgarishiga,  birinchi 
navbatda,  sanoatga  oid  oqindi  suvlarning  tashlanishi  sabab  bo‘ladi.  Bu  kabi 
issiq  oqindi  suvlarning  asosiy  manbalari,  bu  issiqlik  elektr  stansiyalaridir. 
Stansiya  regatlarini  sovitishga  ishlatiladigan  suvning  harorati
 
ezda  7-8°  S  ga, 

---

91 
 
qishda  esa  -  12-14°  S  ga  ko‘tariladi.  Tashlanadigan  suvlarning  harorati  suv 
manbasidagi  suv  haroratidan  3-5°S  ga  oshmasligi  kerak.  Aks  holda,  suv 
ob’ektida biologik organizmlar va o‘simliklar, xususan, ko‘k-yashil suv o‘tlari 
jadal  rivojlana    boshlaydi,  kislorod  iste’moli  ortadi,  o‘zini-o‘zi  tozalash 
jarayonlari sekinlashadi.  Havzada yoki daryoda suv kam bo‘lgan, ayniqsa yoz 
oylarida, tabiiy suv harorati yuqori bo‘lgan pallada, isitilgan oqindi suvlarning 
suv  ob’ektlariga  oqizilishidan  ko‘riladigan  -  talofat  katta  miqyosda  bo‘lishi 
mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

92