Tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi suv havzalarini sanitar holati

 
3. Reaktsiyaga kirishish xususiyati oshiq bo`lgan joylar. 
Suvning  ifloslanishida  yana  shu  narsani  ham  e`tiborga  olish  kerakki,  ba`zi 

---

66 
 
moddadar  suvga  tushganda  boshqa  moddalar  bilan  o`zaro  reaktsiyaga  kirishib 
sinergetik xususiyat, ya`ni suvni salbiy xususiyatini oshirib yuborish mumkin. 
Kislorod  -  oksidlanish  va  ko`pgina  birikma  hamda  organizmlarning 
parchalanishi  uchun  kerak.  Agar  suvdan  ma`lum  miqdordagi  erigan  kislorod 
miqdori  olib  tashlansa  muhitning  parametrlari  o`zgarib,  kislorod  bilan  nafas 
oladigan  organizmlar  halok  bo`lishi  mumkin.  Xalqaro  normaga  ko`ra  erigan  0
2
 
miqdori suvda 5 mln. bo`lishi kerak. 
Oziqlantiruvchi  moddalar  -  ba`zi  elementlar  va  anorganik  birikmalar 
avtotrof organizmlar uchun ozuqa hisoblanadi. Agar shu oziqlantiruvchi moddalar 
miqdori  kamaytirilib  yoki  kuchaytirilsa  jiddiy  qiyinchiliklar  yuzaga  kelishi 
mumkin. 
Biologik  faol  moddalar  -  ba`zi  bir  kimyoviy  birikmalar  biologik  jarayonda 
qisqa va uzoq vaqtli o`zgarishlarga olib kelishi mumkin. 
Muallaq holdagi qattiq zarrachalar - bulaming ko`payishi bilan suvning nur 
o`tkazishi  kamayadi,  fotosintez  faolligi  kamayadi,  suvning  tashqi  rangi 
yomonlashadi. 
Issiqlik  tasirlari  -  suvga  issiq  temperaturali  suv  tushganda  sovuq  suv  bilan 
fiziologik o`zgarishlarlar sodir bo`ladi. 
Oqova suvga xarakteristika berishda ko`pincha quyidagi fizik parametrlarga 
murojaat  qilinadi:  rangi,  hidi,  qattiq  zarrachalarning  tabiati  va  miqdori,  tinish 
tezligi, temperatura, zichlik, oqimlar xarakteristikasi, aralashuvchanlik (gorizontal 
va  vertikal  bo`ylab),  diffuziya  tezligi.  Bundan  tashqari  vodorod  ionlari 
kontsentratsiyasi (RN), tuzlar miqdori, erigan kislorod miqdori, BPK, XPK, nitrat 
miqdori,  fosfat  miqdori,  metall  (mis,  qo`rg`oshin,  temir,  rux,  nikel,  kadmiy, 
simob)  miqdori,  neft  mahsulotlari,  organik  birikmalar  (pestitsidlar,  o`g`itlar, 
yuvish vositalari) va uglerod miqdorlari ham talab etiladi. 
Ifloslangan  suvning  holati  va  tarkibini  bilish  uchun  undan  analiz  qilishga 
namuna olish e`tiborga molikdir. Chunki oqova suvlaming turli joylaridan turlicha 
natijalar  olinadi.  Ba`zi  joylarda  reaktsiyaga  kirishish  xususiyati  kuchli  bo`lgan 

---

67 
 
suvlar uchraydi. Shuning uchun bu suvlarga quyidagi ko`rsatgichlami tatbiq etish 
joyizdir: 
Suv  yo`zidagi  yupqa plyonka  - uning chuqurlik o`lchami 50 dan 500 mkm 
bo`ladi.  Hamma  massa  almashinish,  ya`ni  suv  bilan  havo  o`rtasidagi  jarayonlar 
mana shu sohada sodir bo`ladi. Aniqlanishicha 200 mkm chuqurlikda suvning eng 
ifloslanish qismi bo`lar ekan. 
Asosiy  suv  manbalari  -  uning  chuqurligi  bo`ylab  belgilanadi.  Chuqurlik 
oshgan sari uning harorati o`zgarib boradi. U quyidagilar bilan harakterlanadi: 
-
 
Suvning  sirt  qismidagi  massasida  quyosh  nuri  singib,  biologik  faollik,  ya`ni 
fotosintez jarayoni yuzaga keladi. 
Oraliq  yoki  chuqurlikdagi  suv  massasida  quyosh  nurining  singishi  va 
issiqlik nurlanishlar juda kam miqdorda sodir bo`ladi. 
Suvning  tubidagi  suv  massasida  cho`kmaga  tushish  va  yana  qaytish 
jarayonlari, ya`ni kuchish reaktsiyalari sodir bo`ladi. 
Cho`kma  -  barcha  erigan  va  erimaydigan  moddalar,  oqibatda  suv  tubiga 
cho`kadilar. Ba`zi hollarda cho`kmanm analiz qilib, suv to`g`risida to`la ma`lumot 
olish mumkin bo`ladi.