Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Alkaloidlarning o’simliklar hayotidagi ahamiyati. Alkaloidlarning o’simliklar hayotidagi tutgan o’rni haqida bir qancha fikrlar bo’lib, ular quyidagicha:
1. Bir guruh olimlar, alkaloidlar-o’simliklar hayotida hosil bo’lgan chiqindi modda, deb fikr yuritadilar.
2. Alkaloidlar o’simliklar uchun zaxira ozuqa o’rnida xizmat qiladi, degan nazariya ham bor. To’g’ri ma'lum sharoitda o’simliklar alkaloiddan zaxira ozuqa sifatida foydalanishi mumkin. Lekin alkaloidlarning o’simliklar uchun ahamiyati shu bilangina chegaralanadi, deyish katta xato bo’lur edi.
3. Alkaloidlar o’simliklarni xashoratlardan va hayvonlardan ximoya qiluvchi birikma deb ham fikr yuritiladi. Xaqiqatan alkaloidni o’simliklar zaharli bo’ladi, shuning uchun ular kam kasallanadi hamda hayvonlar bunday o’simliklarni deyarli iste'mol qilmaydi. Lekin alkaloidlarning vazifasi faqat o’simliklarni ximoya qilishdan iborat deb o’ylash to’g’ri emas.
4. Alkaloidlar o’simliklar uchun kyerakli biokimyoviy jarayonlarda faol ishtirok etadigan zarur birikma hamda xujayra va to’qimalarning ayrim spektr nurlariga sezgirligini, ularning reaktivlik sezgirligini kuchaytiradigan (sensibilizator) birikmalar, deb hisoblanadi.
O’simliklar uchun turli alkaloidlar turlicha ahamiyatga ega. O’imlikning o’sish davrida gordenin alkaloidi asta-sekin kamayib, ligninga aylanib ketadi. Nikotin oksidlanishidan hosil bo’lgan nikotin kislotaning amid formasi o’simliklarni ba'zi oksidlanish va qaytarilish jarayonida ishtirok etuvchi fyermentlarning asosiy qismi hisoblanadi.
Nikotin va konvalolin alkaloidlari o’z metil guruhini boshqa birikmalar sintezi uchun birikishi mumkin. Piridin va pipyeridin alkaloidlari piridinnukleid fyermentlar sintezida ishtirok etadi. O’simliklar to’qimasida alkaloidlarning oksidlangan N-oksid formasi o’zidan kislorod ajratib byeradi va kyerak bo’lganda ortiqcha kislorodni o’ziga biriktirib, to’qimalardagi oksidlanish va qaytarilish jarayonlarida faol ishtirok etadi. Alkaloidlar o’simliklar to’qimalarida bufyer rolini ham bajarishi mumkin. O’simliklarning ko’karib to’rgan ustki qismida alkaloidlar odatda o’simlikning yaxshi o’sgan vaqtida maksimal miqdorda to’planadi. Bu davrda yyer osti organlarida alkaloidlar minimal miqdorda to’planishi yyer ustki qismining qurib qolishi va o’simlikning uyquga kirish davriga to’g’ri keladi. Demak, alkaloidlar o’simliklarning ayni davrida kyerak bo’lgan va nasl qoldirish uchun asosiy rol o’ynaydigan alkaloidlarning o’simliklar hayotida muxim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadigan dalillardan biridir.