Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Geografik tarqalishi. Arpabodiyon o‘simligining vatani Turkiya. Voronej va Belgorod viloyatlarida, Volga bo‘yida, Shimoliy Kavkazda, Ukrainada va O‘rta Osiyoda o‘stiriladi. Selektsionyerlar arpabodiyonni yuqori hosilli va efir moyiga boy yangi navlarini (Alekseevskiy 38 va boshqalar) yetishtirdilar. Shu navlar jamoa va davlat xo‘jaliklarining dalalarida o‘stirilmoqda.
Mahsulot tayyorlash. Arpabodiyon mevasining 50—60% pishganidan so‘ng (oldingi soyabondagi mevalar qo‘ng‘ir, qolganlari esa yashil rangga kirganida) yig‘ila boshlanadi. O‘simlik yyerustki qismini mashinada o‘rib, bog‘-bog‘ qilib bog‘lanadi. Xom mevalar yetilishi va o‘simlik qurishi uchun poyaning mevali qismini tepaga qaratib, to‘plab qo‘yiladi. Havo ochiq vaqtida dalada, yog‘ingarchilik vaqtida esa usti byerk joyda quritiladi. Xom mevalar yetilganidan keyin qurigan o‘simlik yanchiladi va shamol mashinada sovuriladi, so‘ngra mevalar elanib, aralashmalardan tozalanadi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi. Tayyor mahsulot sariq-kulrang yoki qo‘ng‘ir kulrang qo‘shaloq pistadan iborat. Meva uzun bandli, tuxumsimon yoki teskari noksimon, asos qismi keng bo‘lib, uchki qismiga qarab toraya boradi. Meva uzunligi 3— 5 mm, eni (asos qismi bo‘yicha) 2—3 mm. Pishgan mevasini ikki bo‘lakka (o‘rtasidan uzunasiga) ajratish mumkin. Har qaysi meva bo‘lagi ichida bittadan (meva po‘stiga yopishgan) urug‘i bo‘ladi. Meva bandining yuqori qismi ayrisimon bo‘lib, har qaysi qismiga meva bo‘laklari o‘rnashgan. Mevaning yuqori qismida besh tishli gulkosacha va ikki tomonga egilgan onalik ustunchasi saqlanib qolgan. Yarimta mevalarning ichki tomoni tekis, bir-biriga tegib turadi, ustki tomoni esa do‘ng bo‘lib, 5 ta uzunasiga joylashgan qovurg‘alarga ega. Qovurg‘alarning ikkitasi chetki hisoblanadi. Mevadagi tuklar juda mayda, ular faqat lupa yoki mikroskop ostida ko‘rinadi. Mahsulot o‘ziga xos xushbo‘y hidga va shirin-o‘tkir mazaga ega.
Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Arpabodiyon va soyabonguldoshlar oilasiga kiruvchi boshqa o‘simliklar mevasi glitsyerinning suvli aralashmasida, so‘ngra glitsyerinning spirtli aralashmasida 1 sutka davomida yumshatiladi. Yumshagan mevani parafin ichiga olib ko‘ndalangiga kesiladi va xloralgidrat yeritmasi yordamida mikroskop ostida ko‘riladi. Mevaning umumiy tuzilishini o‘rganish uchun butunligicha kesib olingan preparat mikroskopning kichik ob’ektivida ko‘riladi. Ko‘ndalang kesimda mevaning ikki bo‘lakdan — yarimta mevalardan tashkil topganligi aniq bilinadi. Har qaysi bo‘lakning ichki tomoni tekis va ustki tomoni do‘ng bo‘ladi. Do‘ng tomonida beshtadan turtib chiqqan joylari (5 ta qovurg‘a o‘tgan yyer) bo‘lib, unda (qovurg‘alarida) o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari o‘rnashgan, tevaragida esa efir moyi (odatda yarimta mevalarning tekis, ichki tomonida 2 ta, ustki tomonida esa 15 tagacha) kanalchalari bo‘ladi. Bu kanalchalar bo‘sh bo‘lishi ham mumkin. Mevaning ustki tomoni siyrak, mayda, bir hujayrali, so‘galli, tuklar bilan qoplangan. Urug‘i yirik endospyerma va uncha katta bo‘lmagan urug‘ pallasidan tashkil topgan.