Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo’nalishi

25-rasm. A — Hydrodictyon reticulatum. A—qutblarida joylashgan qalpoqchali gameta (1); B — qutbsiz va qalpoqchasiz gameta; V — qutbli qalpoqchaga ega bo’lgan gametadan urug‘lantiruvchi naychaning yuzaga kelishi (2); G — urug‘lantiruvchi naycha vositasida gametalarning qo‘shilishi.


Hosil bo‘lgan zigota qalin po‘st bilan o‘ralib, tarkibida juda ko‘p miqdorda yog‘ va gematoxrom to‘playdi. Keyin zigota o‘sib, hajmi yiriklashadi, tinim davrini o‘tgandan so‘ng reduksion bo‘linadi. Natijada yirik xivchinli to‘rtta zoospora paydo bo‘ladi. Bu zoosporalar suvda bir oz suzib yurgandan keyin biron substratga o‘rnashib, ko‘p qirrali hujayra poli-edriga aylanadi. Poliedr o‘sib, ko‘p yadroli bo‘ladi. Ulardan ikki xivchinli zoosporalar hosil bo‘ladi. Bu zoosporalarning o‘sishidan yosh turcha murtagi taraqqiy etadi. Poliedr hujayrasining devori yirtilgandan keyin, yosh turchalar suvga chiqib o‘sadi va rivojlanadi.
Suv to‘rining hayotida poliedr stadiyasi muhim ahamiyatga ega. Chunki uning usti har xil tukchalar bilan qoplangan bo‘lib, senobiysi qurib qolishdan saqlaydi. Bundan tashqari, poliedr tarkibida oziq moddalar ko‘p bo‘lib, uni uzoq saqlash va tarqalishiga imkon yaratadi.
Pediastrium (Pediastrum) toza suvlarda yoki substratga yopishgan holda o‘sadi. Uning taraqqiyot davri gidrodiksionga o‘xshash bo‘lib, koloniyasi qalip po‘stli, ko‘p qirrali yassi bargga o‘xshaydi. U mikroskopik tuzilishga ega. Koloniyasi to‘rttadan 128 tagacha hujayradan tashkil topgan. Kolo­niya chetidagi tekis hujayralar po‘stidan 1—2 ta tikansimon o‘simta chiqadi.






26-rasm. Pediastrum senobiysi.
1-vegetativ hujayra; 2-zoosporali hujayra; 3-zoospora chiqqandan keyin bo’shab qolgan hujayra.


Protoplazmasi ko‘pincha yaxlit, unda kesilgan bir pirenoidli xromatofora joylashgan. Hujayra uzoq vaqt bir yadroligicha saqlanib, qarigan hujayralari ko’payish oldidan ko’p yadroli bo’ladi (19-rasm). Jinssiz ko‘payishi chetdagi hujayralarida ro‘y beradi. Zoosporalar yetilgandan keyin, hujayra devori po‘stini yirtib suvga chiqadi va o‘sib yangi individga aylanadi.
Xlorokokklilar asosan chuchuk suvlarda keng tarqalgan plankton suvo‘ti hisoblanadi. Ba’zi vakillarida hujayra devoridan o‘sib chiqqan tukchalari va o‘simtalari ularning suvda qalqib o‘sishi uchun yordam beradi.
Xlorokokklilar sun’iy muhitda juda tez o‘sadi, shuning uchun ular laboratoriya sharoitida o‘stirilib, fotosintez ja­rayonini o‘rganishda hamda biokimyoviy tadqiqot ishlarini olib borishda foydalaniladi. Jumladan, ular-ning xlorella va ssensdesmus kabi boshqa turlari sun’iy ravishda o‘stirilib, baliqlarga ovqat sifatida ishlatiladi. Ularning hujayrasida 88% gacha oqsil, 75% gacha yog‘ to‘planadi. Shunga ko‘ra ular keyingi yillarda pishirilgan holda iste’mol qilinmoqda. Chorvachilikni rivojlantirish maqsadida xlorella atalasi alohida xovuzlarda o‘stirilib, mollarga beriladi. Sanoatda vitamin, xlorofill va sterin olishda asosiy manba hisoblanadi. Yopiq sistemada xlorella havoni tozalab fotosintez qilish qobiliyatiga ega.