Tabiiy birikmalar kimyosidan praktikum ( uslubiy qo’llanma)

GETEROHALQALI BIRIKMALAR 
Furanning olinishi va uni sifat aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1.Reaksion probirka. 
2. Shtativ probirkalari bilan. 
Reaktivlar: 1. Sliz kislotasi, kristallari. 
2. Xlorid kislotasi. 
3. Archa yog’ochi. 

Probirkaga 0,2-0,3 g sliz kislotasi kristallaridan solib parchalanish 
boshlanguncha qizdiramiz va qizdirishni davom ettirgan holda ajralayotgan bug’ga 
konsentrlangan xlorid kislota bilan ho’llangan archa yog’ochi bo’lagi tutamiz. Bunda 
yog’och furan bug’lari ta`sirida yashil rangga bo’yaladi. 
Pirrolning olinishi va uni sifat aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1. Reaksion probirka. 

---

96 
2.Shtativ probirkalari bilan. 
Reaktivlar: 1. Sliz kislotasi, kristallari. 
2. Ammiak, konsentrlangan eritma. 
3. Xlorid kislota, konsentrlangan. 
4. Archa yog’ochi. 

Probirkaga 0,1-0,2 g sliz kislotasidan solib ustiga 0,5 ml konsentrlangan ammiak 
eritmasidan qo’shamiz va alangada chayqatib turib aralashma quriguncha asta-sekin 
qizdiramiz. Qurigach aralashmani sovutamiz va ustiga yana 0,5 ml atrofida ammiak 
qo’shamiz va yana quriguncha qizdiramiz. Qizdirishni davom ettirganimizda pirrol 
bug’lari ajrala boshlaydi. Unga konsentrlangan xlorid kislota bilan ho’llangan archa 
yog’ochini tutsak u qizil rangga bo’yaladi. 
Furfurolning olinishi va uni sifat aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1. Reaksion probirka. 
2. Shtativ probirkalari bilan. 
Reaktivlar: 1. Yog’och qipig’i. 
2. Anilin. 
3.Sirka kislota. 
4. Konsentrlangan xlorid kislota. 

Probirkaning 1

5 qismiga quruq yog’och qipig’i yoki kepak solib ustiga 2-3 ml suv
quyamiz. Probirka og’zini gaz chiqarish nayi o’rnatilgan tiqinch bilan berkitib, 
shtativga qiya holda o’rnatamiz. Bir oz qaynagach ajralayotgan furfurol bug’iga anilin 
va sirka kislota aralashmasiga (1:1) ho’llangan filtr qog’ozini tutamiz. Bunda filtr 
qog’ozi och qizil rangga bo’yaladi. Reaksion aralashmani qizdirishda davom etamiz va 
gaz chiqarish nayining ikkinchi uchini boshqa probirkaga tushirib haydalayotgan 
furfuroldan bir necha tomchi yig’amiz. 
1-Antipirin va amidopirinni temir (III) xlorid bilan 
reaksiyasi 

---

97 

Probirkaga bir necha antipirin kristallardan solib, 10 tomchi suv va 5 tomchi 1 
% li temir (III )xlorid eritmasidan qo’shing. Vaqt o’tishi bilan yo’qolmaydigan intensiv 
va turg’un qizil rang hosil bo’ladi. Taqqoslash uchun ikkinchi probirkaga bir necha 
aminopirin kristallaridan solib, 10 tomchi suv va 5 tomchi 1%li temir (III) xlorid 
eritmasidan qo’shilsa tezda yo’qoladigan binafsha rang hosil bo’lishi kuzatiladi. Yana 
10 tomchi temir (III) xlorid eritmasidan quyilsa binafsha rang qayta hosil bo’ladi va 
biroz saqlanib turib asta sekin yo’qotiladi. Antipirinning temir (III) xlorid bilan rang 
hosil qilish ferropirin kompleks birikmasi hosil bo’lishi bilan amidopirining esa 
oksidlanish maxsulotlarini hosil qilish bilan bog’liq. Antipirinning temir (III) xlorid 
bilan reaksiyasi amidopirindan farq qilishi uchun sifat reaksiyasi xisoblanadi. 
Antipirin va amidopirinning nitrit kislota bilan 
reaksiyasi 
. 

Probirkaga bir nechta antipirin kislotalardan solib 10 tomchi suv 5 tomchi 
10%li sulfat kislota eritmasidan va 5tomchi 5%li natriy nitrat eritmasidan qo’shing. 
Asta sekin yo’qoluvchi (natriy nitrat eritmasi ortiqcha bo’lganda uzoqroq saqlanadigan) 
yashil rang hosil bo’ladi. Taqqoslash uchun ikkinchi probirkaga bir necha amidopirin 
kislotalardan solib 10 tomchi suv 5tomchi 10%li sulfat kislota eritmasidan qo’shing. 
Turg’un bo’lmagan binafsha rang hosil bo’ladi. Agar rang tezda yo’qolsa yana biroz 
amidopirin qo’shing. Bu reaksiya ham dorishunoslik amaliyotidan antipirinning 
amidopirindan farq qilish uchun qo’llaniladigan reaksiya xisoblanadi.
Kobalt(II) xlorid bilan teofillinga sifat reaksiyasi. 

Prbirkaga teofillinning bir necha kristaldan solib ustiga ikki tomchi 10%li
NaOH eritmasidan tomizing va 2-3 daqiqa davomida yaxshilab chayqating, so’ng 
eritmaga ikki tomchi 5%li CoCl
2 
eritmasidan tomizing. Qoramtir xavorang cho’kma 
hosil bo’ladi. 
Kobalt (II) xlorid bilan teobrominga sifat reaksiyasi 

---

98 

Probirkaga teobrominning bir necha kristalidan solib ustiga 2 tomchi 10%li 
NaOH eritmasidan tomizing va 2-3 daqiqa davomida yaxshilab chayqating so’ng 
eritmaga 2 tomchi 5 %li CoCl
2 
eritmasidan tomizing. Pushti rangli cho’kma hosil 
bo’ladi.