Tabiiy birikmalar kimyosidan praktikum ( uslubiy qo’llanma)

Reaksiya nomi 
 
Ochiladigan 
 birikma nomi 
 
Ishlatilgan
reaksiya 
 
Reaksiya 
mahsuli
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Achitqilardan nukleoprotendlarni ajratib olish va 
gidrolizlab nuklein kislotalari komponentlarini aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1. Chinni havoncha.
2.50-100 ml li stakan.
3. 100 ml li tsilindr.
4. Sentrifuga. 

---

86 
5. Shisha tayoqcha. 
6. Libix sovutgichi.
7. Shtativ probirkalari bilan. 
Reaktivlar: 1.Natriy ishqori, 0,4%li eritma. 
2. Sirka kislota, 5%li eritma. 
3. Sulfat kislota, 5%li eritma. 
4. Dietil efiri.
5. Achitqi. 6. Feling suyug’ligi. 
7. Lakmus qog’ozi. 
8. Kumush nitrat, 1%li eritma. 
9. Ammiak, konsentrlangan eritma. 

Chinni havonchaga 5 g achitqi solib ustiga 10 tomchi efir va 10 tomchi suv 
quyamiz hamda ozroq qum solib yaxshilab ezib maydalaymiz. Ustiga 30 ml natriy 
ishqorining 0,4%li eritmasidan quyib maydalashni davom ettiramiz. Keyin aralashmani 
sentrifuganing uchta probirkasiga 10ml dan solib 5-10 minut davomida 2500 tezlikda 
sentrifugalaymiz. Probirkalardagi sentrifugani bitta stakanga quyib shisha tayoqcha 
bilan aralashtirib turib nukleoproteidlar to’liq cho’kmaga tushguncha sirka kislotaning 
5%li eritmasidan qo’shamiz. Cho’kmani yuqoridagidek sentrifugalab ajratamiz va 
kolbaga solib ustiga 5%li sulfat kislota eritmasidan 15 ml qo’shib og’zini qaytar Libix 
sovutgichi o’rnatilgan tiqinch bilan berkitib asta-sekin alangada bir soat qaynatamiz. 
Gidrolizatni sovutib filtrlaymiz. Filtratni ikkiga bo’lamiz va nuklein kislotalari 
komponentlarini aniqlaymiz. 
Pentozalarni aniqlash. Probirkaga gidrolizatdan 0,5-1 ml solib 10% li natriy 
ishqori bilan indikator qog’ozi bo’yicha neytrallaymiz. Ustiga teng miqdorda Feling 
suyuqligidan quyib yaxshilab chayqatamiz va ustki qismi qaynaguncha qizdiramiz. 
Qizil rangli mis (I)-oksidi hosil bo’lishi eritmada pentozalar borligini ko’rsatadi. 
Purin asoslarini aniqlash. Probirkaga 2ml gidrolizatdan solamiz va ustiga 
indikator qog’ozi bo’yicha ishqoriy muhit hosil bo’lguncha konsentrlangan ammiak 
eritmasidan qo’shamiz. Ikkinchi probirkaga 0,5 ml kumush nitratning 1%li eritmasidan 

---

87 
olib ustiga tomchillatib oraliqda hosil bo’ladigan cho’kma erib ketguncha 
konsentrlangan ammiak qo’shamiz. Keyin ikkala probirkadagi aralashmani qo’shamiz. 
Bunda purin asoslarining kumushli tuzi asta-sekin paxtasimon cho’kma hosil qiladi. 
Tajriba ximizmi: Nukleoproteidlar-nuklein kislotalarning oqsillar bilan birikmasi 
(murakkab oqsillar) hujayralarda bo’ladi va ishqoriy muhitda achitqilar ezilganda 
hujayralar yorilib eritmaga o’tadi. Nukleoproteidlar gidrolizlaganda nuklein kislotalari 
va oddiy oqsillar hosil qiladi. Nuklein kislotalari esa to’la gidrolizlaganda pentozalar 
(riboza va dezoksiriboza) purin (adenin va guanin) va pirimidin (uratsil, timin, sitozin 
asoslari hamda fosfat kislota hosil qiladi.