Табиатдан фойдаланишнинг геоэкологик

2-BOB.  TABIATDAN FOYDALANISH VA MUHOFAZA 

         QILISHNING GEOEKOLOGIK ASOSLARI 

 

2.1.

 

O`zbekistonning ekologik muammolari va ularning oldini 

olish chora-tadbirlari 

 

1960-yillardan  e`tiboran  tabiiy  resurslardan  ekstensiv  harakterda  keng  miqyosda 

foydalanishning  kuchayishi,  suv  va  havo  xavzalarining  ifloslanishi,  boyliklarni 

qashshoqlanib  borishi,  yaylovlarning  buzilish  yo`nalishiga  o`tishi  va  boshqa  salbiy 

hodisalar O`zbekistonda ko`plab ekologik muammolarni tarkib topishiga ta`sir ko`rsatadi. 

Avvaliga  ekologik  muammo-  lar  ayrim  resurslar  (komponentlar)  bilan  bog’liq  holda 

rivojlangan bo`lsa, 1980-yillardan boshlab hududiy  muammolarga aylana bordi. ekologik 

muammolarni tarkib toptiruvchi va harakterga keltiruvchi asosiy omillar havo  va suvning 

ifloslanishi,  tuproqning  degradatsiyalashuvi,  o`simlik-  larning  mahsuldorligini  keskin 

darajada  kamayib  borishi,  eroziya,  sho`rlanish  eol  qum  shakillarini  vujudga  kelishi  va 

boshqalar  hisoblanadi.  eng  muhimi,  aholi  orasida  turli  kasalliklarni  tarqalishi,  yosh 

---

 

35 

go`daklarning o`lim koeffitsentini ortib borishi, umuman aholi orasida o`lim miqdori- ning 

ortishi ekologik  vaziyatning  tangligini  jiddiylashtiradi. 

Qishloq  joylarda  ichimlik  suvi,  sanoat  shaharlari  va  ularning  atrofida  atmosfera 

havosi  hamda  suv  xavzalarini  ifloslanishi  ekologik  vaziyatning    keskinlashuviga  kuchli 

ta`sir  ko`rsatadi.  Daryo  suvlarining  sifatini  buzilishi  sug’orma  erlarda  tuproqda  tuz 

to`planishi,  kimyoviy  ashyolar,  og’ir  metallar,  organik  mahsulotlarning  yig’ilishiga  olib 

keladi.  Binobarin  sug’orilgan  erlarning  meliorativ  holati  jiddiylashadi,  tuproqdagi 

kimyoviy ashyolar ekinlarga o`tib ularning mahsulotlarini zaharlaydi. CHorva mollarining 

sog’lig’iga putur etkazadi. Bularning barchasi ekologik vaziyatlarni keskinlashtiradi, o`z 

navbatida ma`lum yo`nalishda soha yoki mavmuali muammo tarkib topadi va shakllanish 

bosqichiga o`tadi. 

Ekologik  muammolarni  vujudga  kelishi  hududning  tabiiy  sharoiti,  resurslardan 

foydalanish 

harakteri, 

landshaftlarning 

tarkibi-dinamik 

holati, 

barqarorligi, 

tabiiy-antropogen  hodisalarning  rivojlanish  imkoniyatlari  va  ularni  oldini  olish 

tadbirlarining  mavjudligi  kabi  jarayonlar  bilan  bevosita  bog’liq.  Bu  borada  resurslardan 

foydalanishni boshqarish muhim amaliy ahamiyatga ega, tabiatdan foydalanishning ilmiy 

tamoyillari ishlab chiqarishga qanchalik to`g’ri  tadbiq etilgan bo`lsa ekologik muvozanat 

shunchalik  mustahkam    barqaror  bo`ladi.  Tabiatdan  foydalanishni  qanchalik  omilkorlik 

bilan boshqarilsa, geotizimlarda ichki va tashqi ziddiyatlar shunchalik cheklangan hamda 

dinamik  harakatlar  yo`nalishi  maqsadga muvofiq bo`ladi.