|
Кимёвий боғланган сув
Кимёвий боғланган сув кристалл панжаранинг таркибида молекуласи (Ҳ2О), гидроксил (ОҲ-), водород (Ҳ+) ва охаксимон (Ҳ3О+) кўринишида иштирок етади. Бундай сув 300° дан 1000°C гача бўлган оралиқдаги минералдан олинадиган конституцион(диаспорус - Алооҳ) га бўлинади; кристалланиш (гипс - Cасо4 2Ҳ2О), олиб ташлаш ҳарорати 300 ° C дан кўп бўлмаган ва зеолит суви (опал Сио2 нҳ2о) дан паст ҳароратда (100°C-50°C) ажралиб чиқади ва қайта тикланиши осонлашади. Одатда, минералларнинг кристалл панжарасидан сувни олиб ташлаш иккинчисини қайта қуришни талаб қилади.
Шундай қилиб, тоғ жинсларида айрим турдаги сувларнинг мавжудлиги асосан тоғ жинсларининг асосий сув хусусиятларини ҳам, ер ости сувларининг ҳаракат қилиш шароитини ҳам белгилайди.
Еркин сув
Ер пўсти жинсларида еркин сув капилляр ва гравитацион бўлиши мумкин.
Капилляр сув аерация зонаси жинсларидан юза сувлар сизиб ўтганда ҳам, ер ости сувлари юпқа ғоваклар ва ёриқлар (капиллярлар) орқали ўз сатҳидан кўтарилганда ҳам капилляр босим кучлари билан сақланади ва ҳаракатланади.
Капилляр кўтарманинг баландлиги лойли жинсларда 600-1200 см ва лойда 400 см гача етиши мумкин ва қум ва шағал ётқизиқларида жуда аҳамитсиз.
2.3-расм ер пўстининг юқори қисмида сувнинг тақсимланиши
Гравитацион сув
Гравитацион сув гравитация ва босим градиенти таъсирида тог ъ жинсларидаги ғоваклар ва ёриқлар орқали ҳаракатланади.
Бундай сув донадор ва ёрилган жинсларга хос бўлиб, ер ости гидросферасининг юқори қисмининг тўйиниш зонасида еркин доимий сув ҳосил қилади.
Суперкритик ҳолатдаги сув (тарқалган). Бундай сув литосферанинг қуйи зонаси учун хос бўлиб, унда ҳарорат критик (+374°C) дан юқори бўлиб, суюқлик ҳолати , қовушқоқлиги пастроқ, миграция қобилияти катта ва бошқалар билан характерланади.
Yer osti suvlarining hosil bo‘lish nazariyalari.
Infiltratsion nazariya. Yer osti suvlari tog‘ jinslari sizilishi natijasida hosil bo‘ladi. XVIII asrda fransuz fizigi Mariott va rus olimi Lomonosov tomonidan taklif kiritildi. Lomonosov infiltratsion suvga geokimyoviy taktika berib, u yer suvlarini tabiiy eritma sifatida, ya’ni yerlar tog‘ jinslari bilan aloqasi jarayonida hosil bo‘ladi deb qaradi. Bu nazariyaning salbiy, kamchilik tomonlari sal keyinroq ma’lum bo‘lib, ya’ni cho‘l va yarim cho‘l zonalarida yog‘ingarchilik deyarli yog‘masa ham yer osti suvi, namligi mavjudligi ayon bo‘ladi. Yana yer osti suvi tarkibidagi eritma suvlar tarkibi ular joylashgan maydondagi tog‘ jinslari tarkibidan tubdan farq qilishi ham bu nazariyaning sus- tligini ko‘rsatdi.
XIX va XX asr boshlarida nemis gidrologi O. Folger kondensatsion gipotezani ilgari surdi. U yer osti suvlari tog‘ jinslari g‘ovakliklariga kirib olgan suv bug‘lari kondensatsiya bo‘lib, to‘planib yer osti suvlarini hosil qiladi, deb aytdi. Uning fikri ko‘pchilik tomonidan tanqidga uchradi. Bu gipoteza yer osti suvlari hajmining yuzaga kelishini ta’minlay olmaydi. Lebedev o‘z izlanishlari natijasida bu suv bug‘lari yer osti suvlarining ma’lum qismini tashkil qiladi, dedi.
XX asr boshida Yuvenil nazariyasi yuzaga keldi. Bu nazari- yaga avstriya geologi E. Zyuss asos soldi. Uningcha yer osti suvlarini suv bug‘lari va gazsifat mahsulotlar, ya’ni yer osti chuqurliklarida erigan magmadan ajralib chiquvchi, yer yuzasiga yaqin ko‘tarilib kondensatsiyalanib yuvenil suvni hosil qiladi.
Bu nazariya yaxshi isbotlab berilmadi. Bunday suvlar bo‘lishi mumkin, lekin juda kam miqdorda, degan fikr bildirildi.
Yana Reliktoviy yer osti suvlari hosil bo‘lish turi mavjud. Yer osti chuqur zonalarida qadimgi suv havzalari ustiga tog‘ jinslari yotqizilishi natijasida yer ostida qolib yer osti suvlarini hosil qiladi. Bu nazariya ham tanqidga uchradi.
Hozirgi davrda yer osti suvlarining hosil bo‘lishi bu — tabiiy murakkab jarayon bo‘lib, atmosfera yog‘ini diagenez bosqichidan epigenez sharoitigacha boradi.
G.N. Kalinskiy fikriga ko‘ra, grunt suvlarining asosiy qismini infiltratsiya yog‘ingarchilik suvlari, yer usti oqimidan shimilgan suvlar, suv bug‘larining kondensatsiyalanishi natijasidagi suvlar tashkil etadi. Turli fizik-geologik ko‘rinishlar uzoq yillar davomida yer osti suvlarining to‘yinish sharoitlari, tarqalishi, sirkulatsiya va bo‘shanishi (razgruzkasi)ga turli sharoitlar yaratgan. Chuchuk suvlarni sho‘r suvga va teskari jarayonlarni amalga oshirishda uzoq davom etgan suv almashinish faolligi, tog‘ jinslari litologik-petrografik tarkibi ta’sir ko‘rsatadi.
Harakatdagi yer osti suvlari nafaqat tog‘ jinslarini eritish, uning tarkibidan turli mineral komponentlarni olib chiqishdan, balki yangi tog‘ jinslari, ya’ni kaolin kabilarni yuzaga keltirishdan iborat. Chuchuk suvlarni ham namli hudud maydonlariga harakati davomida ular sho‘r xloridli, sulfatli suvlarga 50 g/l sho‘rli o‘tishga sabab bo‘ladi.
Виды воды в горных породах
В порах и трещинах горных пород всегда содержится вода в парообразном, жидком и твердом состоянии. Существуют различные классификации видов воды в горных породах. В гидрогеологии и инженерной геологии принята классификация, которая была предложена А. Ф. Лебедевым в 1936 г., а затем уточнена в соответствии с новейшими представлениями о природе воды, строении ее молекулы и характере физико-химического взаимодействия воды с минеральными частицами пород:
Do'stlaringiz bilan baham: |
