Tabiatda suvning aylanma harakati. (2 soat) Режа

Тоғ жинсларидаги сув турлари
Тоғ жинсларида сувнинг асосий турлари:
а) қаттиқ ҳолатдаги сув. Бу сув куп йиллик муз қатламлари зоналарида кристаллар, томирлар, линзалар ва муз қатламлари шаклида кенг тарқалган;
б) буғ симон сув . Атмосферада ёки ер пўстида буғланиш вақтида ҳосил бўлган сув буғлари, сув билан банд бўлмаган жинслардаги ғоваклар ва ёриқларни ҳаво ёрдамида буғқа тулиши(2.2-расм).
Буғ миқдори тоғ жинслари массасининг бир фоизидан бир неча мингдан ошмайди. Маълум шароитда ҳарорат шудринг нуқтасига тушганда буғлар конденсацияланиб, суюқ ҳолатга айланиши мумкин. Шудринг нуқтаси-ҳаво таркибидаги сув буғларининг конденсацияланиб суюқликка айланиши ва ҳароратнинг жуда кескин ўзгариши билан қаттиқ ҳолатга ўтиш чегараси.
Буғли сувнинг умумий ҳажмида катта чуқурликдаги иссиқ буғга ёки ўта қизиган сувнинг ер юзасига чиқишига сезиларли улуши тўғри келади. Буғнинг изоляцияланган аккумуляциялари нефт ва газ конларида топилади.
Буғли сув юқори бўлган жойлардан қуйи буғ эластиклиги бўлган майдонларга ўтади.
В) боғланган сув. Боғланган сувминерал заррача юзасида ёки унинг ичида гравитациядан анча юқори бўлган молекуляр ва электр боғланиш кучлари билан ушлаб турилади. Бундай сув физик ва кимёвий боғланган сувга бўлинади. Тоғ жинсларининг аэрация зонасида жойлашган.
Физик боғланган сув
Физик боғланган сувнинг мавжудлиги минерал заррача юзасида кучсиз манфий заряднинг мавжудлиги билан боғлиқ. Дипол тузилиши туфайли сув молекулалари кучсиз манфий зарядли, водород мусбат минерал заррача сиртига тортилиб, кучли боғланиш ҳосил қилади. Боғланган сув ер пўсти таркибидаги барча сувнинг тахминан 42% ни ташкил қилади. Унинг ўртача зичлиги 1.2-1.4 г / см.
Физик боғланган сув кучли боғланган (гигроскопик ёки адсорбсион) ва еркин боғланган (плёнка) сувга бўлинади. Тоғ жинсларининг зарралари, айниқса майда заррачалари сув буғлари ёки суюқ сув молекулаларини ўз юзасига (намланганда) адсорбсиялаб, уларни электростатик кучлар билан алоҳида молекулалар шаклида ҳам, плёнка шаклида ҳам бир неча молекулалар қалинликда ушлаб туради. Бу плёнканинг устига молекуляр кучлар томонидан жалб қилинган бўлиб, иккинчи плёнкани ҳосил қилиш мумкин, бунда плёнка қалинлашган сари унинг ҳаракати заифлашади.
Плёнкали сув каттароқ плёнкали заррачалардан кичикроқ плёнкали заррачаларга ўтишга қодир.
физикавий боғланган сув белгилари:
- оғирлик кучига бўйсунмайди;
- жинснинг тешикларида гидростатик босим ўтказмайди;
- совуқ емас-да minus 78°C;
- еритувчи қувватига ега емас;
- minus 6°C - кино учун minus 78°C - гигроскопик сув ва совуқ емас.
Гилли жинслар енг кўп миқдорда боғланган сувга (45% гача) ега бўлиб, пластиклик, шиш, ёпишқоқлик ва бошқалар каби хоссаларига сабаб бўлади.
қаерда 1-тупроқ зарралари;
2-буг ъ кўринишидаги сув молекулалари; а-чала гигроскопиклик, б-максимал гигроскопиклик,
б ва г-кино сув билан тупроқ зарралари (сув юпқа филм билан ўралган заррача б заррача г дан ҳаракат); Д-Еркин сув билан тупроқ зарралари 2.2-расм А. Ф. Лебедев томонидан тош сув турли турдаги схемаси