Тabiatda suvning aylanishi. Yer kurrasida quruqlik va suvning taqsimlanishi

Yer kurrasida va materiklar ichida namlikning aylanishi. Quyosh nurlari ta’sirida Dunyo okeani, daryolar, ko’llar, botqoqliklar, muzliklar yuzasidan, o’simliklardan va Yer sirtining boshqa qismlaridan har yili 520 ming km³ (1015 mm) suv bug’ga aylanadi. Suv bug’lari gravitatsiya kuchlari ta’sirida yuqoriga ko’tariladi va kondensatsiya jarayonida to’yinib, og’irlik kuchlari tufayli yog’in sifatida yana Yer sirtiga tushadi.
Atmosferadagi namlikning asosiy manbai­okeanlar va dengizlar yuzasidan bo’ladigan bug’lanishdir. U Yer kurrasi yuzasidan bo’ladigan umumiy bug’lanishning 86,5 foizini tashkil etadi. Shu miqdorning ko’p qismi bevosita yana okeanlar va dengizlar yuzasiga atmosfera yog’ini ko’rini­shida qaytib tushadi. Bu kichik suv aylanishi deb ataladi.
Namlikning qolgan qismi materiklar tomon harakat­lanadi va ular Yer yuzasi bilan murakkab aloqada bo’ladi (7­rasm). Okean va quruqlik yuzasidan suvning bug’lanishi, suv bug’ining okeanlar ustidan o’tishi va materiklar ichiga kirib borishi, ularning kondensatsiyalanishi hamda yog’in­ sochin tarzida yer sirtiga tushishi, shuningdek, materik­lardan suvning daryolar ko’rinishida oqib ketishi kabi jarayonlar tabiatning ayrim komponentlari orasida suv almashinishini ta’minlaydi. Bu bir butun jarayon bo’lib, iqlim hosil qiluvchi juda muhim omil hisoblanadi. Dunyo okeani bilan quruqlik o’rtasidagi suv va issiqlik alma­shinuvi, shu jarayon orqali amalga oshadi.
Suvning tabiatda aylanishi tufayli materiklarga suv keladi va bu suv bilan tuproq, o’simlik, hayvonot olami­ning ehtiyojlari ta’minlanadi, jilg’alar, soylar, daryolar va ko’llar suvga to’ladi.
Okean yuzasidan bo’lgan bug’lanish, kondensatsiya va okeanga tushadigan yog’indan iborat kichik aylanishdan tash­qari suvning yana ikki xil aylanishi­alohida olingan ma­terik doirasidagi va katta, ya’ni butun Yer kurrasi miqyosidagi aylanma harakati farq qiladi.
Suvning materik doirasidagi aylanishi unga chetdan namlik kelishi, yog’in­sochinlar, atmosfera oqimi, ya’ni namlikning chekka hududlardan materik ichkarisiga olib borilishi, bug’lanish va daryo oqimidan tashkil topadi.