Suv aylanishi, namlik aylanishi

---

Suv aylanishi

Suv aylanishi, namlik aylanishi — suvning 

Yer

 geografik qobigʻida uzluksiz koʻchish jarayoni.

Koʻpincha, uning fazoviy oʻzgarishlari bilan birga kuzatiladi. Asosan, suvning bugʻlanishi

(rayemga q.), suv bugining masofaga koʻchishi (8), uning kondensatsiyalanishi, bulutlarning

yogʻin shaklida tushishi (2, 3), tushgan yogʻin suvining yerdan sizib oʻtishi (5) — infiltratsiyasi

va suvning oqib tushishidan (6, 7) tarkib topgan. Suv havza, tuproq va oʻsimliklar yuzasidan

bugʻlanib atmosferaga suv bugʻi shaklida koʻtariladi. Atmosferada suv bugʻi turbulentli

diffuziya vositasida yuqoriga tarqaladi va havo oqimi yordamida Yer ustining bir joyidan

boshqa joylariga koʻchadi. Nam havo temperaturasining pasayishi natijasida suv bugʻi ham

adiabatik (qarang 

Adiabatik jarayon

), ham issiklikni qaytarishi natijasida suyuq yoki qattiq

holatga oʻtib kondensatsiyalanadi; budut va tumanlar hosil boʻladi. Suv bugʻining

kondensatsiyalanishi qisman Yer usti gidrometeorlarining paydo boʻlishiga olib keladi.

Shuningdek, bulutlar havo oqimlari orqali ham koʻchiriladi. Suv Yer yuzasiga bulutlardan

yogʻin shaklida tushib yana bugʻlanadi va h.k. Bunda quruqgtikxa tushgan suvning bir qismi

havzalarga oqib tushadi. Issiqlikning aylanishi va atmosferaning umumiy sirkulyasiyasi bilan

birga Suv aylanishi asosiy iqlim hosil qiluvchi jarayonlardan biridir. Yer yuzidan suvning

umumiy miqdori hozirgi geologik va tarixiy davrda oʻzgarmay qoladi; bunda Dunyo okeanining

sathi va atmosferaning oʻrtacha nam saklashi ham oʻzgarmaydi. Bu, demak, butun Yer shari

uchun uzoq davr davomidagi yogʻinlar bugʻlanishiga tengdir. Yerga bir yilda oʻrtacha

tushadigan yogʻin miqdori qatlami bal. 1000 mm, yaʼni 511 ming km³ ga teng (taxminan Qora

dengizdagi suv miqdoridan 7 marta ziyod). Bu miqdorning 21% (108 ming km³) quruqlikka

tushadi va 79% (403 ming km³) okeanlarga yogʻadi. Barcha yogʻinlarning deyarli yarmisi shu

kabining 20° va j.k.ning 20° orasida tushadi. Ikkita qutbiy zonalarga jami yogʻinning atigi 4%

toʻgʻri keladi. Dunyo okeani uchun bugʻlanish yogʻinlar miqdoridan koʻp, quruqlik uchun esa —

---

kam. Dunyo okeani yuzasidan yiliga oʻrtacha 1250 mm (450 ming km³) qalinlikdagi suv

qatlami bugʻlanadi, shundan 1120 mm okeanga yogʻin shaklida qaytib keladi va 130 mm —

quruqlikdan oqib tushadi. Yiliga quruqlik yuzasidan oʻrtacha 410 mm (61 ming km³) suv

qatlami bugʻlanadi, yogʻin esa quruqlikka 720 mm miqdorda tushadi. Bugʻlanishdan tashqari

quruklik oqib tushish orqali 310 mm (47 ming km³) suv yoʻqotadi (bu esa Qora dengizdagi

suvning miqdoridan ‘Gʻ2 marta koʻproq). Yerning ayrim mintaqa va oblastlari uchun Suv

aylanishi tarkibini tashkil etuvchilarning nisbati oʻrtacha sharoitlardan keskin farqlanishi

mumkin. Yogʻinlarning umumiy miqdori bugʻlanishdan ancha koʻp yoki kam boʻlgan oblastlar

mavjud. Okeanlar yuzasidan bugʻlangan suv yogʻin shaklida nafaqat okeanlarga, balki suv

bugʻi havo oqimi bilan koʻchirilgan materik ustiga ham tushadi. Quruklikka suv shaklida

yogʻadigan yogʻinlar asosiy qismining kelib chiqishi okean bilan bogʻliq. Quruqlikka yogʻib va

yana bugʻlanib, ushbu suv takroran shu materik yoki materik oblastiga yogʻishi mumkin (ichki

Suv aylanishi). Ichki Suv aylanishi barcha yogʻinlar miqdorining ayrim qismini tashkil qiladi.

[1]

1. 

OʻzME

Ko‘proq o‘rganish

Ushbu maqolada 

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi

 (2000-2005)

maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Gidrologiyaga

 oid ushbu maqola 

chaladir

. Siz uni 

boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.ph

p?title=Suv_aylanishi&action=edit)

 

Vikipediyaga

 yordam berishingiz mumkin.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

Manbalar

---

  Soʻnggi tahrir 3 yillar avval Umarxon III tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

title=Suv_aylanishi&oldid=202999

8

" dan olindi