Tabiatda sodir bo‘ladigan favqulotdagi holatlar

Bular kuyidagiyaardan iborat:
1. Sel bulishi mumkin bulgan daryolarning suv yigish maydonlarida doimiy kuzatish ishlarini olib borish.Bunda suv yigish maydonida bushok tog jinslari yigilishining oldini olish, okar suvlar okimiga tuskinlik kiluvchi tabiiy va sun’iy tusiklardan tozalash ishlari;
2. Sel okimi yuzaga kelishi mumkin bulgan daryolarning suv yigish maydonlarini muxofaza kilish, ya’ni bu maydonlarda usimlik dunyosini saklash, daraxtlar va butalarni kesish, maydonlarda shudgorlash va sugorish ishlarini olib borishni chegaralash;
3. Urmon xujaliklarini rivojlantirish, ya’ni tog yonbagrilarida butalar va daraxtlarning ekilishini yulga kuyish talab etiladi, chunki bu usimliklar tog jinslari katlamlarini mustaxkam ushlab turadi, kor erishini sekinlashtiradi, yer yuzasini yuvilishdan saklaydi;
4. Togli xududlardagi daryolarning uzanida suv okimini boshkaruvchi inshootlar kurish, tabiiy, sun’iy tugonlarni tartibga solish, temir yul, avtomobil yullari ostiga sel utkazuvchi katta diametrli kuvurlar yotkizish ishlari.
Sel okimiga karshi kurashish uslubini tanlash maksadida maxsus muxandisgeologik kidiruv ishlari olib boriladi.Olingan natijalardan (xar tomonlama taxlil kilish asosida) urganilayotgan xudud uchun xarita tuziladi. Bu xaritada: » sel kuzatiladigan; » sel kuzatilishi mumkin bulgan; * sel kuzatilmaydigan maydonlar ajratiladi. Sel kuzatiladigan va kuzatilishi mumkin bulgan joylarning iklim sharoitiga, geologik uzgarishlarga, vujudga kelishi mumkin bulgan sel okimi kuchiga karab kurashish usullari tanlanadi, tadbir choralari belgilanadi.
Toglik xududlarda shaxsiy imoratlarni kurish ishlari sel xavfi xaritasi bilan tanishgan xolda, maxsus tashkilotlar ruxsati asosida olib borilishi kerak.
Xulosa kilib ta’kidlash mumkinki, yukorida aytilgan xamma ofat turlari Uzbekistonga xosdir. Shuning uchun ulkamizda yashovchi xar bir fukaro yukoridagi aytilgan tabiiy ofatlardan kurkmasdan, esankiramasdan, yukori tashkilotlar, fukaro muxofazasi organlari tomonidan beriladigan xar bir kursatma, yuriknomalarga kat’iyan rioya etib, xarakat kilishi zarur. Bunda xech kanday uzboshimchalik, odamlarni bezovtalantirish, xavfsirash, fakat uz manfaatini kuzlaydigan xarakatlarni amalga oshirish takiklanadi. kaerda yukori intizom, chukur ishlangan omillar.


FAVQULODDA VAZIYaTLAR XAVFI TUG‘ILGANDA YoKI SODIR BO‘LGANDA XABAR BERISh VA ALOQA VOSITALARI. EVAKUATSIYa.
1. Radioaktiv shikastlangan xududda fukarolarni saklash.
Radioaktiv shikastlangan xududlarda xalkni saklashning asossh koidalari kuyidagshshrdan iborat:
— Radioaktiv shikastlanish xususida ogoxlantirish;
— Ximoya inshootlarida sakyaash (boshpana, radiatsiyadan saklovchi boshpana — RSB);
— Shaxsiy saklovchi vositalardan foydalanish;
— Radiatsiyadan saklovchi preparatlardan (ShD2) foydalanish;
— Zararlangan suv va yemishlardan saklanish;
— Zararlangan joylarda fukarolarni saklash rejimlariga rioya kilish;
— Zararlangan joylardan fukarolarni evakuatsiya kilish;
— Zararlangan xududlarga odamlarni kiritmaslik;
— Fukarolarni sanitar kayta ishlovdan utkazish, kiyim kechak,
texnika, inshootlarni dezaktivatsiya kilish.
Radioaktiv moddalar bshan zararlangan joylarda odamlarning xattixarakatlari, radiatsiyaviyxolatdan kelib nikibaniklanadi, bunda:
a) muayyan zararlangan joylarda, odamlar, RSBda birnecha soatgacha sakutnishlari va sungra odsiy inshootlarda bulishlari tavsiya etiladi.
Ammo korxonalar va yashash maskanlari ishlarini oddiy rejim asosida amalga oshiradilar.
b) kuchli zararlangan joylardagi fukarolar ximoya inshootlarda uch kungacha saklanishlari va keyingi turtinchi kunda oddiy inshootlarda bulishlari mumkin. Bunday xolatlarda korxona va maskanlar aloxida rejimda ishlashlari, ochik joyda ishlovchilar g esa bir necha soatdan, bir necha kungacha ishni tuxtatishlari zarur. R; v) xavfli va juda xavfli shikastlanishda fukarolar ximoya nnshootlarida uch kundan kam bulmasliklari xamda odsiy inshooglarda xam tashkariga chikmasdan saklanishlari kerak. Bunday korxonalarda xamma ozikovkat maxsulotlari germetik idishlarda sakpanishi (shkaflarda, shishali yoki emalli idishlarda, polietilen kopchalarda) xamda ovkat tayyorlashda fakat zararlanmagan suvlardan foydalanish lozim.
2. Kimyoviy shikastlanishda fukarolarni saklash. Xavfli kimyoviy korxonalarda fukarolarni saklashning asosiy uslublari kuyidagilardan iborat:
— kimyoviy shikastlanish xavfi xakida ogoxlantirish;
— xdshoya inshootlarida (boshpanada) sakpanish;
— shaxsiy ximoya vositalaridan foydalanish;
— antidod va ShKP8 ni kuldash;
— shikastlangan joylarda yurishturish rejimlariga rioya
kilish;
— zararlangan xududlardagi odamlarni evakuatsiya kilish;
— fukarolarni sanitarkayta ishlash, kiyimkechak, inshootlarni, transport va texnikalarni degazatsiya kilish.
Kimyoviy zararlanishda birinchi navbatda razvedka utkaziladi: bunda avariyaning anikjoyi, KTZM turi, xududning shikastlanish darajasi, odamlarning zararlangan uchoksan yakinuzokligi, shamolning kuchi va yunalishi xamda boshka kursatkichlar
anikpanadi.
Zaxarlangan fukarolarga birinchi yordam berilib, tibbiy yordam kursatish shaxobchalariga yotkaziladi. Zararlangan ozikovkatlar, suv tekshirilib, degazatsiya kilinadi yoki yuk kilib yuboriladi.Zararlangan xududdachekish, ichish, ximoya vositalarisiz yurish takiklanadi. Zararlangan xududdan chikkanda, ochik kolgan terilar, shaxsiy ximoya vositalari, kiyimkechaklar ShKP8 bilan zararsizlantiriladi va sungra uzlari tuliksanitar ishlovdan utkazilib, kiyim kechaklar almaiiiriladi.
3. Fukarolarni va fukaro muxofazasi tizimlarini Rk va KTk omillari bilan ta’minlash.
Xar bir ob’ektning fuk^ro muxofazasi shtabi va uning xizmatli bulimlari shaxsiy sakpovchi (terini xamda nafas organlarini sakdovchi) vatibbiy vositalar bilan ta’miilashni, saklashni xamda ularni doimiy texnik tayyor xodda bulishligani tashkip etadi.
Shaxsiy sakshvchi vositalarning saklanishi ish joylariga yakin bulgan yerlarda (sex, bulim va boshkalarda) tashkillashtiriladi, agar sharoit bulmasa, u xodda ish joylarining zaxiradagi binolarvda, xonalarida saklanadi. Tinchlik davrlarida ushbu vositalar vakgivakgi bilan laboratoriya kurigidan utkazilib turiladi.
Shaxsiy sakdovchi va tibbiy vositalar birinchi navbatda favkulodda vaziyatlarda ish bilan mashgul buladigan fukarolarga beriladi. Bulardan tashkari FM tizimlariga kiruvchi fukarolar resperatorlar bilan xam ta’minlanadilar.Ishshamaydigan fukarolar nafas organlarini sakpovchi oddiy vositalar — paxta dokali takkichlar va changdan sakpovchi matoli nikoblar bilan ta’minlanadilar. Terini sakpovchi vositalar bilan fakat zararlangan uchoklarda (radioaktiv moddalar, zaxarli birikmalar, biologik ta’sirlar va odamga kuchli ta’sir etuvchi moddalar, KTZM bilan shikastlangan xududlar) xizmat kursatuvchi fukarolar muxofazasi tizimlari ta’minlanadi.
Favkulodda vaziyatlarda xalk xujaligi tarmoklarida xizmat kiladigan fukarolar shaxsiy saklovchi vositalarni uz ish joylaridan, ish bilan mashgul bulmaganlar esa turarjoy massivlaridan oladilar.
Fukarolarni ximoya inshootlarida muxofaza kilish
Ximoya inshootlari fukarolarni tabiiy ofatlar, avariya, xalokat okibatlaridan xamda kirgin kurollari ta’sir faktorlaridan va ularning ikkilamchi ta’sir faktorlaridan saklaydigan boshpanalar xisoblanadi.