Tabiatda sodir bo‘ladigan favqulotdagi holatlar

22 Mavzu: Favqulodda vaziyatlar va ularning tasnifi. Tabiiy va texnogen hususiyatli favqulodda vaziyatlar, kelib chiqish sabablari va aholini himoya qilish.

Reja:

1. 
   Tabiatda sodir bo‘ladigan favqulotdagi holatlar.
   
2. 
   Avariya holatlari va ularga qarshi kurash chora-tadbirlari.
   
3. 
   FVda himoya vositalari va tamoyillari.
   

Tabiiy ofatlar xakida ma’lumot

Dunyoda shu davrga kadar tabiiy ofatlar doimiy ravishda bulib keldi va bundan keyin xam yuz berishi extimollari kup.
Tabiiy ofat — bu tabiatda yuz beradigan favkulodsagi uzgarish bulib, u birdan, tezlikda insonlarning mutadil yashash, ishlash sharoitlarining buzilishi, odamlarning ulimi xamsa kishlokxujaligi xayvonlarining, moddiy boyliklarning yukbulib ketishi bilan tugaydigan xodisalardir.
Tabiiy ofatlarningturlari xilmaxil: yer silkinishi, suv toshkini, kuchli shamol, yongin, kurgokchilik, yer surilishi va boshkalar.Bu xildagi tabiiy ofatlar birbiriga boglik xamda boglik bulmagan xodsa, aloxida yuzaga kelishi mumkin. Ya’ni bir tabiiy ofatning boshka ofat okibatida yuzaga kelishidir. Masalan, urmonda yonginlarning kelib chikishi, togli joylardagi ishlab chikarish portlashlari, karerlarni ishga solishda, platinalar kurishda yerning surilishiga, korlarning kuchishi va boshka ofatlarning kelib chikishiga sabab buladi.
Xech narsaga boglik bulmagan tabiiy ofatlar juda katta mikyosda va turli vakglargacha bir necha soniya dakikadan (yer surilishi, yer silkinishi, kor kuchishi) bir necha soatlargacha (kuchli kor va yomgir yogishi), xatto kun va oygacha (suv toshkini va yongin bulishi) chuzilishi mumkin.
Lekin bu xildagi tabiiy ofatlar xamma joylarda xam yuzaga kelavermaydi. Jumladan, yer silkinishi, yer surilishi ofatlari kuproktogli xududdarda kuzatiladiki, buning okibatida nafakat insonlar, balki xalk xujaligi tarmoklari, xatto atrof-muxit kattik shikastlanadi.
Yana kuchli yogingarchilik, kor yogishi natijasida suv toshkini kuzatiladiki, okibatda, fukarolarningyashash joylari, sanoat korxonalari, temir va magistral yullar, gidrotexnik inshooglar izdan chikadi.
Xuddi shunga uxshash ta’sirlar yer surilishi, kor kuchishi, kurgokchilik, kuchli shamollar ta’sirida xam kuzatilib, oxirokibatda insonlar katta, xam ma’naviy, xam moddiy zarar kuradilar.
Ammo, barcha tabiiy ofatning turlari xam xamma joyda kuzatilavermaydi.Tabiiy ofatning xar kaysi shakllari uzlarining fizik ma’nosiga, kelib chikish sabablariga, uzlarining tavsifiga, kuchiga va tashki atrofga ta’sir kursatish xususiyatlariga ega. Bu tabiiy ofatlar birbiridan fark kilishidan kat’i nazar, ular bir umumiy xususiyatga ega. Ya’ni ularning ta’siri juda keng mikyosda bulib, uzini urab turgan atrof-muxitga juda katga ta’sir kuchini kursatadi xamda insonlar ruxiyatiga jiddiy zarba beradi. Shuning uchun bu tabiiy ofatlarning uz vakgida bilib, uning tavsiflari va sabablari anik urganilsa, bu ofatlarning oldini olish yoki ularning zarar keltirish xususiyatlari birmuncha kamaytirilgan buladi. Shu tarika tabiiy ofatlardan keyingi kilinadigan xattixarakatlarni va ofat okibatlarini tezrok xal etish imkoniyatlariga ega bulinadi. Tabiiy ofatlarga karshi kurash choralaridan biri bu xalkni uz vakgida vokif etish xisoblanadi. Bu esa tabiiy ofatdan keladigan zararlarni birmuncha kamaytirish imkoniyatini vujudga keltiradi. Yana tabiiy ofatlar yuz berganda xalkka ma’naviy yordam berish choratadbirlari va kilinadigan birlamchi ishlarni tugri tashkil etish shakllari eng asosiy vazifalardan xisoblanadi. Bu ishlarning boshkoshida fukarolar muxofazasi organlari turib, ular ofat yuz bergan joyda (urush davrimi, tinchlik davrimi baribir) xalkni bu ofatlardan muxofaza etish va falokat yuz bergan joydan xammani bexatar joyga kuchirish omillarini amalga oshiradi. kaysi yerda yukori intizom, anik belgilangan choratadbirlar bulsa, usha yerda xar kanday ekstremal sharoitlarda xarakat kilish ishlari va ularning natijalari yukori buladi.
Yukorida aytilgan fikrlar tabiiy ofatlar yuz bergan joylarda uz natijasini bergan.Masalan: Ashxabad, Toshkent, Gazli, Armaniston va boshka davlatlardagi yer silkinishlari, Jigaris• ton (Uzbekiston), Sharoradagi (Tojikiston) yer surilishi; korakalpogistondagi, Piskentdagi xamda Bustonliktumanlaridagi suvtoshkinlari va boshkalar.