Tabiat va inson o’rtasidagi munosabatlar

Ijtimoiy-siyosiy yo’nalishlar. Odamlar ishlab chiqarish jarayonida tabiat bilan doim munosabatda bo’ladi. Ona zaminimiz boyliklarining talon-taroj qilinishi, tabiat va jamiyat o’rtasidagi inqirozning chuqurlashuvi yildan-yilga yaqqol namoyon bo’ldi.
Tabiatni muhofaza qilish dunyoning ko’p joylarida ijtimoiy munosabatlarning o’zgarishiga olib keldi. Tabiatni muhofaza qilishning zaruriy chorasi sifatida texnika taraqqiyoti, sanoatning rivojlanishi, aholining o’sishini ekologik rejalarda olib borish kerak.
Xo’jalik-itqtisodiy yo’nalish. Ijtimoiy va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanish bosqichlarida tabiat muhofazasining vazifa va maqsadlari o’ziga xos xususiyatiga ega. Ko’pchilik geografik hududlar tabiati o’zini o’zi tiklash qobiliyatini yo’qotdi. Tabiatshunos olimlar, tabiat muhofazasining asosiy yo’li deb xo’jalikda ishlatilishidan iloji boricha o’zgartirilmagan landshaftlar va boshqa tabiiy ob’ektlarni saqlash deb biladilar. Bu xatodir.
Tabiiy zaxiralarga talab keskin o’sdi, intensiv xo’jalik oborotiga okean, dengiz va quruqlikning katta-katta maydonlari kiritilmoqda. Tabiiy ekosestemalarga inson ta’sirining oqibatlari faqat ular atrofidagi geosistemalardagina emas, balki butun geografik muhitlarda sezilmoqda. Shu sababli ishlab chiqarish doirasidan katta maydonlarni chiqarib olish va qo’riqlanayotgan joy deb e’lon qilish foydali bo’lmoqda. Ayrim hududlar hamda geografik muhitning ifloslanishi ekologik sharoitning buzilishiga olib keladi. Qo’riqlanayotgan hududlarda rejim nisbiylashib boradi, ulardagi tabiiy jarayonlar buziladi. Masalan, Amu va Sirdaryo suvlarining Orolga etib bormasligidan suv sathi 20 m ga pasaydi. Orol bo’yi quridi, suvi sho’rlandi (50 G’l), o’simlik va hayvonlar yo’qoldi. Ekologik holat tobora yomonlashdi.
Atrof-muhitni toza saqlamasdan turib, inson hayoti uchun optimal ekologik sharoit yaratish tabiat muhofazasining eng dolzarb masalasidan biridir. Tabiatni o’zgartirishning har qanday loyihasi va unga har qanday loyihasi va unga har qanday ta’sir ko’rsatishdan oldin inson ekologiyasi nuqtai nazaridan baholanishi shart.