Ta 'Um maktablarining 9- sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan

Birinchidan, Germaniyaning Yevropada hukmron bo‘lishi haqidagi da’volari kuchaydi.
Ikkinchidan, jahon bozorlarida Germaniya Buyuk Britaniyaning asosiy raqibiga aylandi.
Uchinchidan, Afrikani qayta taqsimlashni talab etayotganligi uning ham Fransiya, ham Buyuk Britaniya bilan munosabatlarini yanada keskinlashtirib yubordi.
To ■rtinchldanGermaniyaning Bolqonga, Yaqin 0‘rta va Uzoq Sharqqa suqrllb Imshl shu darajada faollashdrk;, bu faolhk tanxga „Sharqqa hujurn . („Orang nach osten ) nomr Man krrdl. .
. . Bnrh Oermrarya hukmron dorralan bu yorug. dunyodan joy ta- lab qila boshladi. Aym paytda, barcha xalqaro mzolardan о z man- faati yo‘lida foydalanishga urindi. Rossiya imperiyasining Bolqon yarimorolidagi manfaatlarini mensimay, Avstriya-Vengriyaning Bolqon siyosatini qo‘llab-quvvatladi.
Dunyoning barcha nuqtalarida Germaniya ekspansiyasi Buyuk Bri­taniya manfaatlariga daxl qildi va uning qarshiligiga duch keldi.
Germaniya imperatori Vilgelm II „Germaniyaning kelajagi de- ngizda“ degan shiomi e’lon qildi. Bu shior dengiz hukmdori - Buyuk Britaniya harbiy flotiga teng keladigan flot tashkil etish zarurligini anglatar edi.
Germaniya harbiy dengiz floti qudrat jihatidan ikkinchi o‘ringa chiqib olgan edi. Imperator maqsadini ro‘yobga chiqarish uchun yangi harbiy kemalar qurish ishi jadallashtirib yuborildi.
1905-yilda Germaniya qurolli kuchlari Bosh shtabi ikki frontda, ya’ni ham G‘arbda, ham Sharqda (Rossiyaga qarshi) urush olib bo- rish rejasini ishlab chiqdi.
Germaniya ham harbiy, ham iqtisodiy va ham mafkuraviy jihat- dan urushga tayyorlanishda o‘zining raqiblaridan o‘zib ketdi.
Koalitsiya (lotincha - birlashgan) - bir yoki bir qancha davlatlarga qarshi birlashib harakat qilish uchun ikki yoki undan ko‘p davlat- laming tuzgan vaqtinchalik harbiy-siyosiy ittifoqi.
Ekspansiya (lotincha - kengaytirish) - mustamlakachi davlatlaming o‘zgalar hududini va bozorlarini, xomashyo manbalarini bosib olish- ga, siyosiy va iqtisodiy ta’sir doiralarini kengaytirishga qaratilgan siyosatlari.

1. 
   Germaniya tashqi siyosatining asosiy rfaqsadi nima edi?
   
2. 
   Germaniya, Avstriya-Vengriya va Italiya harbiy-siyosiy ittifoqi qay tariqa vujudga keldi?
   
3. 
   Nega Germaniya Yevropaning eng buyuk davlatlari hisoblangan Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiyaning hech bodmaganda bit- tasi bilan ham ittifoq _t shartnomasi tuza olmadi?
   
4. 
   Germaniyaning I jahon urushiga zo‘r berib ko‘rgan tayyorgar- ligini misoliar bilan asoslang. .
   
5. 
   Bugungi Gemnamya Federally Respubhkas, va Frans_lya munosa- batlanga doir ma lumotlami to plang.
   

@1. „German ittifoqi“ning asosiy maqsadi haqida referat tayyorlang.

2. 
   Xaritadan foydalanib Germaniya mustamlakalarini aniqlab, ular- ga izoh bering.
   
3. 
   ,,Bag‘dod temiryo‘li“ tushunchasini izohlang.
   
4. 
   Germaniya nima uchun Usmonli davlati bilan yaqinlashdi?
   

XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Buyuk Britaniyaning siyosiy va iqtisodiy ahvoli
Mamlakat siyosiy tuzumi
Buyuk Britaniya bu davrda ham cheklangan mo- narxiya edi. Biroq Germaniyadan farqli o‘laroq, bu davlatda qirol hokimiyati asosiy rol o‘ynamasdi.
Buyuk Britaniya qirollari davlat boshlig‘i edi, xolos. Ular davlat- ni amalda boshqarmaganlar. Davlatning ichki va tashqi siyosatini boshqarish parlament tuzadigan hukumat qo‘lida edi.
Buyuk Britaniyada qaysi partiya parlament saylovida g‘olib chiq- sa, shu partiya hukumat tuzar edi. Mamlakatda kuchli ikki partiyaviy tizim qaror topgan bo‘lib, ulaming biri Konservatorlar, ikkinchisi esa Liberallar partiyasi deb atalardi. Konservatorlar partiyasining asosiy tayanchi yirik zamindorlar va anglikan cherkovi, Liberallar partiyasi­ning asosiy tayanchi esa o‘rta sinf vakillari edi.
Konservatorlar partiyasi an’analarga sodiqligi bilan ajralib tursa, Liberallar partiyasi zamon ruhiga mos islohotlar o‘tkazish tashab- buskorligi bilan ajralib turardi. Ayni paytda, ularni birlashtiruvchi yagona manfaatlar ham mavjud edi. Bu manfaatlar mushtarakligi asosini Buyuk Britaniyaning dunyoda yetakcfti davlat maqomini saqlab qolishga intilishi, mustamlaka imperiyani yanada kengaytirish, dunyo bozorlaridan o‘z raqiblarini mumkin qadar ko‘proq siqib chiqarishga intilish kabi maqsadlar tashkil etgan*.
XIX asr o‘rtalariga kelib Buyuk Britaniyada demokratik jamiyat asoslari qaror topdi. Bular - so‘z, namoyishlar o‘tkazish, matbuot erkinligi kabilarda o‘z ifodasini topdi. Shuningdek, tabaqaviy imti- yozlar tugatildi. Birinchi o‘ringa insonning qaysi tabaqaga mansub- ligi emas, shaxsning erkinligi, qobiliyati, mustaqilligi, individualligi ....... * .
1867-yih о tkaAgan parlament islohoti tufayh saylovda qatnaahuy- chilar uchun ma» senzt kamaytinldi. Nahjada, erkak ahohnmg 50 foizi saylov huquqiga ega bo Idi.
,...^Lj^b?^r^¹.^ar.?.^arfyas!^dan bodgan U.Gladston bosh vazirligi davrida (1864-1874-yillar) hukumat qator islohotlar о tkazdi. Jumladan, tred- yumonlarga o‘z manfaatlanm sudda himoya qihsh huquqi benldi va ish tashlashlar o‘tkazilishiga ruxsat etildi. Parlamentga saylovlaming yashirin ovoz berish yo‘li bilan o‘tkazilishi joriy etildi. Maktab is­lohoti o‘tkazildi.
B. Dizraeli bosh vazirligi davrida ham qator muhim tadbirlar amalga oshirildi. 1875-yilda haftada 54 soatlik ish vaqti belgilandi. 10 yoshdan kichik bolalami ishga qabul qilish taqiqlandi. 1911-yil- da yana bir marta parlament islohoti o‘tkazildi. Bu islohot Buyuk Britaniyada demokratik jamiyat va huquqiy davlatchilik taraqqiyoti yo‘lida muhim bosqich bo‘ldi.
XIX asming so‘nggi choragida Buyuk Bri- Iqtisodiy taraqqiyotdan taniya iqtisodiy jihatdan orqada qola boshla- orqada qolish di. „Jahon ustaxonasi“ deb nom olgan Buyuk Britaniyaning XIX asr oxiri - XX asr bosh- larida sanoat ishlab chiqarish hajmi 2 marta qisqardi. Sanoat ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha 3-o‘ringa tushib ketdi. Mamlakatning jahon ustaxonasi maqomi o‘tmishga aylanib qoldi. Buning asosiy sababi - birinchidan, kapitalning asosan chetga chiqarilishi edi. Ingliz sar- moyadorlari mustamlakalarda zavod, fabrika va boshqa korxonalar qurishni afzal ko‘rganlar. Chunki mustamlakalar xomashyo va arzon ishchi kuchi manbayi edi. Ulami metropoliyaga olib kelish qimmatga tushar edi.
Chetga kapital chiqarish juda katta daromad keltirgan. Uning kel- tirgan foydasi tashqi savdo keltirgan foydadan 5 "marta ko‘p bo‘lgan. Foyda ketidan quvish oqibatida Buyuk Britaniyaning o‘zidagi kor­xonalar o‘z vaqtida zamonaviy texnika va te^plogiyalar bilan qayta jihozlanmay qoldi. Buning natijasida Buyuk Britaniya sanoat mahsu- lotlarining raqobatbardoshlik quvvati^pasaydi. Germaniya va AQSH tovarlari jahonning barcha bozorlarida Buyuk Britaniya tovarlarini ta’qib eta boshladi. Chunki Germaniya va AQSH tovarlari ham si- fatli, ham arzon edi. Shu sababli 20 yil mobaynida, ya’ni 80-yil- lardan tortib XX asr boshlarigacha Germaniyaning Buyuk Britaniyaga eksporti 41 foiz ko‘pay£hn, AQSHdan eksport qilish esa ikki mar- tadan ziyodroq oshgan.
_ Bundan tashqan,-yosh nvojlanayotgan davlatlar ingliz tovarlanga katta boj to lovlan jony etgan edilar. Buyuk Britaniya esa harnon bojsiz savdo an’anasiga sodiq bo'lib qolaverdi
Ikkinchidan, xalqaro maydonda bo hngan dunyom qayta bo hsh uchun kurash kuchaygan bir sharoitda Buyuk Britaniya harbiy xara- jatlami ko‘paytirishga majbur bo‘ldi.
Shunday bo‘lsa-da, Buyuk Britaniya iqtisodiy jihatdan hamon qudratli edi. London jahon moliya markazi hisoblangan. Jahon sav- dosida hisob-kitob hamon Buyuk Britaniya pul birligi (funt sterling) asosida amalga oshirilardi.
Ingliz kapitalizmi sanoat sohasidagi oldingi birinchiligidan mah- rum bo‘lgan bo‘lsa ham, juda katta foyda olish imkoniyatini saqlab qoldi. Bunga ko‘pdan ko‘p mustamlakalaridagi juda katta bozorlami o‘z qo‘lida saqlab qolish orqali erishdi. Bundan tashqari, Buyuk Bri- taniyaning sanoat ustunligi asta-sekin qoldan ketgani bilan, jahon vositachilik savdosidan, sug‘urta, bank, kemasozlik sohasidagi mo­nopol hukmronligidan mahrum bo‘lganicha yo‘q edi. Buyuk Britaniya burjuaziyasi bu monopol hukmronlikni avvalo o‘zining mustamlaka imperiyasi tufayli uzoq vaqt saqlab qola oldi.