T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
53 
 
Demak, yuqoridagi rasmdan  koʻrish mumkinki, Oʻzbekistonning Fargʻona 
vodiysi  hududi  uchun  WGS84  va  SK42  orasidagi  koordinatalar  farqi  50−70 
metrni tashkil qilsa, qolgan hududlar  uchun bu  koʻrsatkich  asosan 70−90  metrni 
tashkil etar ekan.  
Oʻzgartishning  Molodenskiy  usuli  ham  mavjud  boʻlib,  u  beshta  parametr 
boʻyicha  bir  geografik  koordinatalar  sistemasidan  boshqasiga  toʻgʻriburchakli 
geosentrik koordinatalarga oʻtmasdan oʻzgartishni ta’minlashga qaratilgan. 
Oʻzgartish  jarayoni  aniqligini  oshirish  uchun  Gelmert  usulidan 
foydalaniladi.  Ushbu  oʻzgartish  usuli  yettita  parametrga  –  uchta  koordinatalar 
boʻyicha  bir  ellipsoid  markazining  boshqasiga  nisbatan  siljishi  va  chiziqli 
masshtab  oʻzgarishining  masshtab  koeffitsiyentini  hisobga  olib,  uni  uchta 
burchaklari boʻyicha burishga asoslangan.  
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, koordinata sistemalarini oʻzgartirish 
usullarini quyidagicha tasniflash mumkin: 
1. Uchta  parametrlar  (∆
Х
,  ∆
Y
,  ∆
Z
)  boʻyicha  ikkita  koordinata  sistemalari 
markazlarining chiziqli siljishini koʻrsatuvchi qiymatlar, 
m.
 
2. Beshta parametrlar (∆
Х
, ∆
Y
, ∆
Z
,
 
∆
A
, ∆
F
) boʻyicha (Molodenskiy usuli), bu 
yerda  ∆
Х
,  ∆
Y
,  ∆
Z
  –  uchta  oʻq  boʻyicha  ikkita  koordinata  sistemalari 
markazlarining  chiziqli  siljishlari, 
m
;  ∆
A
  −  ellipsoidlar  katta  oʻqlari  orasidagi 
farq; ∆
F
 – ikkita ellipsoidlar siqilish qiymatlarining farqi. 
3. Yettita  parametrlar  (∆
Х
,  ∆
Y
,  ∆
Z
, 
Rx
, 
Ry
, 
Rz
,  ∆
S
)  boʻyicha,  bu  yerda  ∆
Х
, 
∆
Y
, ∆
Z
 – uchta oʻq boʻyicha ikkita koordinata sistemalari markazlarining chiziqli 
siljishlari, 
m
; 
Rx,Ry, Rz
  –  boshlangʻich  ellipsoid  oʻqlarining  burilish  burchaklari 
omega (Ω), fi (φ) va kappa (κ); ∆
S
 – chiziqli masshtab oʻzgarishini koʻrsatuvchi 
masshtab koeffitsiyenti.  
Keltirilgan  oʻzgartishlar  turlaridan  birini  qoʻllab,  bitta  koordinatalar 
sistemasidan boshqa sistemaga oʻtish usuli va sxemasini tanlash mumkin.
 
Oʻzbekistonda  yaratilgan  va  yaratilayotgan  kartalar  xalqaro  va  boshqa 
davlatlarning matematik asoslaridan farqli ravishda ishlab chiqilgan. Bunda asos 
sifatida  Pulkovo  -42  koordinata  sistemasidan  (SK-42)  foydalaniladi.  Ushbu 

---