T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
46 
 
Geoaxborot dasturlarida odatda bir koordinata sistemasidan boshqasiga oʻtkazish 
uchun zarur boʻladigan parametrlar oldindan kiritilgan boʻladi.  
Yer  sirtida  nuqtalar  va  obyektlar  oʻrnini  pozitsiyalash  uchun  toʻgʻri 
burchakli  (tekislikda  ikki  oʻlchamli  va  fazoda  uch  oʻlchamli)  koordinata 
sistemalaridan foydalaniladi.  
Ushbu  koordinata  sistemalarini  quyidagi  asosiy  xususiyatlari  boʻyicha 
tasniflash mumkin: 

 
koordinata boshining joylashishi boʻyicha – geosentrik va toposentrik; 

 
koordinata chiziqlari boʻyicha – tekislikda toʻgʻri burchakli va fazoda egri 
chiziqli (sferik – sharda, ellipsoidal – ellipsoidda); 

 
vazifasi boʻyicha – Yulduz va Yer koordinata sistemalari. 
Yuqorida  aytilgan  koordinata  sistemalaridan  koʻp  qoʻllaniladigani 
geosentrik  (geodezik)  toʻgʻri  burchakli  fazoviy  koordinata  sistemalari  (ular  uch 
oʻlchamli)  va  ikki  oʻlchamli  tizimlardan  yassi  toʻgʻri  burchakli  Gauss-Kryuger 
koordinata sistemalari hisoblanadi. 
Geosentrik koordinata sistemasida koordinatalar boshi sifatida umumiy yer 
ellipsoidi  markazi  (Yer  massasining  markazi)  qabul  qilingan  va  uning 
Z
  oʻqi 
Yerning  aylanish  oʻqi  bilan  birlashtirilgan.  Ushbu  sistema  yer  sirtining  katta 
qismlarida  yoki  yerning  har  qanday  shakliga  bogʻliq  geodezik  masalalarni  hal 
etishda qoʻllaniladi (masalan, kosmik geodeziyada). 
Geografik  koordinata  sistemasida  yer  yuzidagi  nuqtaning  oʻrni  uning 
geografik kengligi va uzoqligi bilan aniqlanadi. Yer yuzidagi nuqtaning geografik 
koordinatalari  aniqlash  usuliga  qarab  astronomik  va  geodezik  koordinatalarga 
boʻlinadi.