T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

 
– Mean Sea Level (MSL)
 
qoʻllaniladi. MSL datumi 
parametlarini topishda suv sathining oxirgi 19 yildagi suv koʻtarilishi va oʻzgarish 
balandliklarining oʻrtacha arifmetigi olinadi. Ushbu hisoblashda yana Quyosh va 
Oyning gravitatsion ta’siri va boshqa ta’sirlarning oʻrtachasi olinadi.  

---

 
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
45 
 
Vertikal  datum  ham  gorizontal  datumga  oʻxshab  ma’lum  bir  hudud  yoki 
davlat  uchun  alohida  ishlab  chiqiladi.  Shuning  uchun  har  bir  davlatda  alohida 
vertikal  datum  ishlab  chiqilgan  boʻlib,  oʻsha  hudud  uchun  asos  qilib  olingan 
dengiz,  okean  sathlariga  asoslanadi.  Masalan,  Buyuk  Britaniya  uchun  vertikal 
datum  hisoblangan  Nyuvlin  Datumi  uchun  dengiz  sathi  Kornvalda  joylashgan 
Nyuvlin  dengizining  1915
–
1921-yillar  orasidagi  oʻrtacha  dengiz  sathi  asosida 
hisoblanadi.  Lekin  bu  sath,  avval  aytganimizdek,  boshqa  hududlar  uchun  nol 
balandlik hisoblanmaydi va ular turlicha boʻladi.  
Demak,  yuqoridagi  fikrlarni  jamlagan  holda  quyidagi  muhim  ta’riflarga 
kelishimiz mumkin: 

 
geodezik  datum  yerdagi  nuqtalarning  koordinatalarini  hisoblash  uchun 
zarur  boʻladigan  oʻzgarmas  birliklar  toʻplamidir  va  u  boshqa  geodezik 
oʻlchashlarga asos boʻladi; 

 
geodeziya  va  kartografiya  sohasida  nuqtaning  joylashuvini  aniqlashda 
datum referens nuqta hisoblanadi va koordinatani hisoblash uchun yerning 
yordamchi modeli sifatida qaraladi; 

 
gorizontal  datumlar  yer  yuzidagi  nuqtalar  oʻrnini  kenglik  va  uzoqlik 
asosida tasvirlash uchun xizmat qiladi; 

 
vertikal  datumlar  joyning  balandliklari  va  suv  osti  chuqurliklarni  oʻlchash 
uchun xizmat qiladi.