T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

1,
rotor 
2,
transm issiya 
3,
ko 'ta­
ruvchi m exanizm
4,
konveyer 
5,
tozalovchi boshmoq 
6,
ketingi 
tayanch 7, nishab hosil qilgichlar 
8,
cheklovchi to‘siq 
9,
to‘sib 
turuvchi 
10
va yo‘naltiruvchi 
11
roliklarni o‘z ichiga oladi. 
Ish organining ram asi bir-biriga boltlar bilan biriktirilgan ikki 
qismdan iborat (ustki va pastki qism) m etall konstruksiyadir. CJstki 
ram aga rotorni yurgizuvchi val, rotor, to ‘sib turuvchi roliklar, 
nishab hosil qilgichlar, konveyer, tozalovchi boshmoq va ketin­
gi tayanch o“rnatilgan. Ram aning old uchi sharnir yordam ida 
ko‘taruvchi m exanizm polzunlariga, ketingi uchi ketingi tayanchga 
biriktirilgan.
269

---

4.35-rasm.
Ish jihozi:
1 -
rama; 
2 -
rotor; 3 - tran sm issiya; 4 - ko 'taru vch i m exanizm ; 5 -k o n v e y e r; 
6 -  
y u za lo v c h i boshm oq; 7 - ketingi tayanch; 
8 -
n ish ab h o sil qilgich; 9 - c h e k lo v c h i 
to'siq, 
10,
/—to‘sib turuvchi va yo'n altiru vch i roliklar.
Yumshatkichlar va ularning vazifasi
Og‘ir 
tuproqlar 
melioratsiyasining 
m urakkabligi 
shundan 
iboratki, ularning tagzam ini (ya’ni haydalmav qoladigan qatlami) 
ning suv o‘tkazuvchanligi karn bo’lganidan ularning sizot suvlarni 
yo'qotish xususiyatlari jud a pastdir. Ufq yuzasidan 3 0 -4 0 sm 
chuqurlikda zich illyuvial qatlamlarning mavjudligi haydalma 
qatlamda va tuproq betida gravitatsion suvning yig‘ilishi va u erda 
turib qolishiga imkoniyat yaratadi. Haydalma qatlamda suvning 
turib qolishi qishloq xo‘jalik ekinlarining rivojlanishiga noqulay 
sharoit yaratadi, bu yerlarda halqoblar paydo bo‘lib, ular ho- 
sildorlikni keskin kam aytirib yuboradi. Juda zax va botqoq yerlarda 
qo‘llaniladigan drenaj ko‘pincha kutilgan natijani bermaydi, ya’ni
270

---

haydalma qatlamdan suvni olib ketmaydi. Drenajning ishlashini 
kuchaytirishning eng samarali usuli suvni kam o‘tkazadigan 
tagzam in gorizontlarni chuqur yumshatishdir. Bu ish tuproqning 
yum shatilayotgan qatlamiga ohak solish bilan bir vaqtda o‘tkazilsa, 
yanada sam arali b o iad i, Bunday yum shatish drenajning yotqizilish 
chuqurligidan 2 0-30 sm kam boiishi lozim.
Tajfibaning koVsatishieha, chuqur yum shatish usuii qo'iianilgtm 
xo'jaliklarda qishloq xo'jailk ekm larm ing hosiJdoriigi tuproqni 
yum shatish qo‘llanilm agan uchastkalardagiga nisbatan 20-25%
ortar ekan. O g ir tuproqlarda chuqur yum shatish usulmi q o'Hash 
drenalar oralig‘ini oshirishga imkon beradi, bu esa, o‘z navbatida, 
drenaj qurilishining tannarxini ancha kam aytiradi. Sug‘oriIadigan 
zonalarda tuproqni chuqur yum shatish uchun va yum shatish bilan 
bir vaqtda tuproqning yum shoq qatlamiga ohak hamda o‘g ‘itlar solib 
ketish uchun aktiv va passiv ish organlari bo‘lgan. bir, ikki va uch 
stoykali vum shatkichlardan foydalaniladi, ular 50-150 kN tortish 
klassidagi gusenitsali va g‘ildirakli traktorlarga qo‘shib ishlatiladi.