T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

2
5
2
0
3.7-rasm.
Ot tortuvchi birinchi greyder
3.8 -ra sm .
B a lla st q u tili b irin chi y o ‘l k a to kla ri

---

3.10-rasm .
D u n yo d ag i b irin chi g r e y d e r - e le v a to r (1875-y.)
3.11-rasm .
R o ssiya d a b irin c h i m a rta ish la b c h iq ilg a n bug* m ash in a bilan 
h a ra ka tla n u vch i ja g 'li tosh m ayd a la g ich
132

---

3.12-rasm.
Messentning beton qorgich uskunasi
XIX asrning ikkinchi yarm ida yo‘l ishlarida toshlarni maydalash 
uchun birinchi m arta ja g ‘li tosh maydalagichlar ishlatiia boshlandi.
XX asrning boshlarida esa birinchi bo‘lib Rossiyada ancha bir 
xil maydalaydigan m urakkab harakatlanuvchi ja g li tosh maydalagich 
paydo b o id i. Birinchi qorishm a tayyorlagich m ashinalar 60-yillarda 
yog'ochdan tayyorlangan bo'lib, ishchilar yordam ida q o i bilan 
harakatga keltirilgan. Bunday m ashinalar qo‘l bilan tayyorlanganga 
nisbatan xarajatlarni 1,5-2 m arta kamaytiradi. Otlar bilan yuritm ani 
ta’m inlash va tem ir barabanlarga o‘tish, bu ishlarning narxini yana 
1,5 m arta arzonlashtirdi, bug‘li yuritm aga o'tilganda e s a - y a n a 3 
m artaga arzonlashdi. 1856-yilda rus polkovnigi I.K.Konstantinov 
aralashtirishni osonlashtirish uchun beton qorgichning barabani 
o‘qini biroz qiyalatishni tak lif etdi, natijada ushbu taklif keng 
ommalashdi. Betonni zichlash qo‘l bilan yog‘och va metallar 
yordam ida shibbalanar edi, X IX asrning oxirlarida siqilgan havoni 
kompressor 
bilan 
shlanglardan 
uzatish 
natijasida pnevmatik 
shibbalash qo llanila boshlandi.
0
‘rmalovchi yurish uskunalarini traktorlarda qoilash quri­
iish 
m ashinalarida 
1910-1912-yillardan 
boshlandi. 
0 ‘zining 
m urakkabligiga qaram asdan, o‘rmalovchi yurish jihozi quriiish 
m ashinalarini keyingi rivojlanishidagi, quvvatni oshirishda va 
qoilanilish sohasini kengaytirishdagi asosiy omil b o iib qoldi.
133

---

3.13-rasm .
Y er qazu vchi 
3.14-rasm.
D.Fontanning suzuvchi bir cho'm ichli 
m ash in a n in g m u vo za n a tla sh g a n
ekskavatorining prototipi (1420-y.): 1 -tya g a ; 
g re yfe rii m exa n izm i (1724-y.). 
2—tirsak; 3—ish jihozini tortuvchi arqon; 4 -n a p o r
hosil qiluvchi arqon.
Shunday qilib, ko‘pgina m ashinalarning ishlash jarayonida q o i 
bilan ishlash jarayoniga o‘xshash prinsiplardan foydalanilar edi; ko‘p 
hollarda bu m ashinalar tirkam alar bo‘lgan edi.