T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

3.3. 0 ‘ZBEKIST0NNING SUV RESURLARI, INSHOOTLARI
VA ULARDAN FOYDALANISH
Yer sharida suvlarning umumiy m iqdori 1,385.10 km 3 ni tashkil 
etadi. Dunyo suv zahirasining 96,5 %i okeanlarning sho‘r suvlaridan 
iborat. Yer yuzasidagi chuchuk suvlar miqdori 2,5% , ya’ni 35 
m ln km 3 ga teng. Bu suvlarning 24 m ln.km 3 A ntraktida va A rtika 
m uzlik va qorlik qatlamlarida joylashgan. Ko‘pgina davlatlarning
107

---

suv ta'm inoti manbalari daryolar va k o ila r hisoblanadi. U larning 
zahiralari chuchuk suvlar resurslarining 0,27% , ya’ni 96 m ing km 3 
ni tashkil etadi. Ana shu miqdor ham insoniyatni suvga bo‘lgan 
talabini qondira olar edi. M arkaziy Osiyoning asosiy daryolariga 
quyidigilarni kiritish mumkin: Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon, 
Tolas, Qashqadaryo, Surxondaryo, Vorzob, Atrek daryolari.
Sirdaryoning irmoqlari: Kugart, Qaraung%„ Akkum ulyator-bura, 
G ‘ova, lsfayram, Isfara, Kosonsoy, bundan tashqari kichik daryolar: 
K atta soy Bosmada, Zomin, Sanoar ham bor.
0
‘zbekistonning daryolari o‘z oqimlarini asosan mavsumiy 
qorlardan hosil qiladi. M uzlar va qorlardan hosil bo’lgan tog‘ 
daryolari unchalik katta emas. Qish m avsum ining asosiy ta’minot 
manbai yerosti suvlari hisoblanadi. Eng katta daryolar 0 ‘zbekiston 
hududini kesib o‘tuvchi Amudaryo va Sirdaryolardir. Ular dastlabki 
oqimni Respublika tashqarisidan oladi. Am udaryo o“z oqimi 
mobaynida 0 ‘zbekistonning 1415 km.li hududidan o‘tadi. Shundan: 
175 km Surxondaryo, 177 km Sherobod, 378 km Qashqadaryo va 
877 km Zarafshondan oqib o‘tadi.
Sug'orish uchun iste’mol qilinadigan qaytarilmaydigan suv 
hajmi Sirdaryo, Amudaryo, Chu, Talas daryolari bo‘yicha M arkaziy 
Osiyoda 80 -8 5 % km 3 ni tashkil etadi.
Orol dengizi havzasining suv xo‘jaligi muvozanati
№
Suv manbasi
Suv m iqdori 
(yillik oqim) mlrd m 3
S ug'orish
im koniyati
1
Orol dengizi havzasi 
Shu jum ladan
127
9 min ga
2
A m udaryo havzasi
80
5,2 min ga
3
Sirdaryo havzasi
37
3,7 min ga
4
Boshqa daryolar
10
1,1 min ga
5
Yer osti suvlari
33 (13,5%)
-
Hozirgi m arkaziy Osiyoda ya’ni Orol dengizi havzasida 7 min 
ga yer sug'orilm oqda (shundan 4 m in ga O 'zbekistonda joylashgan). 
Orol dengizi havzasida 15 min. ga sug'orish uchun yaroqli yerlar
108

---

mavjud bo'lib, shundan 8 mln. ga 0 ‘zbekistonga to‘g ‘ri keladi. 
Sug'orish maydonlarini ko'paytirish daryo oqimini tartibga solish, 
eski sug'orish tizim larini qayta qurish, tizim larining F.I.K.ni 
ortirish, ya’ni sug'orish texnologiyalarini qo'Uash kabi usullar bilan 
amalga oshiriladi.
O'zhekisTon qishloq xo'jaligini rivojlantirishda, m eiioratsiya 
va suv xo 'jalig m in g aham iyati ayniqsa katta, respu blikam izd a 
suv z a h iralari cheklangan. Shu boisdan V azirlar M ahkam asining 
bir nechta qaro rlarida suv boyliklaridan tejab-tergab foydalanish 
vazifasi o lg'a surilgan.
0
‘zbekistonning y irik suv omborlari quyidagi jadvalda kelti­
rilgan (3.1-jadval).
3 .1 -ja d v a l