T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

sug‘orish
normasi 
deyiladi.
Bir gektar yerga ekinning vegetatsiya davrida beriladigan 
umumiy suv miqdoriga 
mavsumiy sug‘orish 
deyiladi.
Sug‘orishga ehtiyoj va uning ekinlarni hosildorlikka ta’siri 
m o i hosil yetishtirish maqsadida tuproqning suv, havo, issiqlik va 
ozuqa rejimini yaxshilash uchun sun'iy y o i bilan namlash sug'orish 
deyiladi.
Ekinlardan mo‘l hosil olishda suv hal qiluvchi om illardan biridir.
Suv yordam ida o‘simlik mineral tuzlar va organik moddalar 
bilan oziqlanadi natijada uning to'qim a va hujayralari rivoj topadi. 
Doimiy quruq hududlarda sug‘orish dehqonchilikning eng asosiy 
shartlaridan biridir.
M arkaziy Osiyo tekisliklarida o'rtacha yillik yogingarchilik 
miqdori 
100-200 m mni tashkil 
etadi. 
Iyul oyida sutkalik 
harorati 26-32°C qishda esa, 10°C ni tashkil etadi. Ekinlarni 
tabiiy namlanishi ularning suv talabiga nisbatan 7-2 0 % atrofida 
boiadi. Sug'orish ta’sirida tuproqning issiqlik sig im i va issiqlik 
o‘tkazuvchanligi 
ortadi. 
Bu 
esa 
o‘z 
navbatida 
tuproqning 
m ikroekoligik faoliyatiga, o'sim likning o‘sishi va ildiz tizim ining 
riy o jla n ish ig a
qulay sharoit yaratadi. Doimiy sug'orish tuproqning 
tizim i va havoning haroratini pasaytiradi. Sug'orishda o'sim likning 
energiyasini o'zgartirishi tezlashadi. Dunyo bo'yicha haydaladigan 
yerlarning 15-16% i sug'oriladi, lekin ular ham m a ekinlardan 
olinadigan mahsulotning 50% dan ortiqrog'ini beradi.
Demak, doimiy sug'orish agrotexnik tadbirlar bilan birgalikda 
olib boriladi. tuproq unumdorligi oshadi. Bu hamm asi qishloq 
xo'jalik ekinlarini rivojiga va m o i hosil olishga ta’sir etadi.
O 'sim likni hosildorligi ko'p jihatdan suvning sifatiga bogiiqdir. 
Albatta, sug'orish suviga qo'yiladigan talablar ilmiy jihatdan 
asoslangan. Sug'orish suviga uning tarkibidagi suzuvchi qattiq
106

---

zarrachalar erigan tuzning m iqdori va harorati bo‘yicha talablar 
qo‘yiladi. Yuqori ozuqali xususiyatga ega bo‘lmagan zarrachalarning 
olch am i 0,1-0,005 gacha bo‘lgan quyqalar suv bilan dalagacha etib 
boradi.
Loyqa, quyqindiiar yengil tuproqlar uchun ancha foydalidir. 
Xim iyaviy tarkibi bo‘yicha suzuvchi quyqindilarda kalsiy, magniy, 
natriy va kaliy tuzlari bor. Sug‘orish suvi tarkibida erigan tuzlar 
miqdori 0,1 ya’ni 1 g/1 gacha b o lish i ruxsat etiladi. Bunda har ming 
kub suv bilan bir kg tu z keladi. Tuzlarning ruxsat etiladigan miqdori 
ularning ximiyaviy tarkibi va tuproqning fizik xossalariga bogliq. 
Sug'orish suvi tarkibida natriy tuzlarining ortiqcha m iqdori bo‘lishi 
og‘ir tuproqlarni sho‘rlanishiga sabab bo‘ladi. Daryo suvlarida tabiiy 
holda erigan tuzlar 0.2-0.7 g.l/ga tashkil etadi.
A m udaryo suvlarining sho‘rlanganligi ham shunga bog‘liqdir. 
Lekin Xorazm va Qoraqalpog‘istonda tashlam a kollektor zovur 
suvlari ortib borayotgani daryo suvining m ineralizatsiyasi ortib 
borishiga olib bormoqda.
1980-yillarda 0 ‘zbekiston ham do‘stlik m am lakatlari ichida 
yadoxim ikatlarni qishloq xo‘jaligida qo‘llash bo‘yicha birinchi 
o‘rinni egallab kelgan. Ya’ni 1 ga yerga 34.4 kg/ga foydalangan 
bo‘lsa, Rossiyada 1.1 kg/ga, U krainada 2.32 ga/ga teng bo‘ldi.
Yadoximikatlarini va o'g'itlarini qishloq xo‘jaligida keng q o lla ­
nilishi yer yuzasidagi va yerostidagi suv resurslarini muhofaza 
qilishni taqozo etadi.
Sug‘orish 
suvining 
harorati 
20°C 
bo‘lganda 
ekinlarning 
hosildorligi 14-20 % ortishi tajriba asosida tasdiqlangan.