T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Qisqacha ma’ruzalar. 
M ushtarak mavzu bilan o’zaro bog‘liq 
bo‘lgan bir yoki bir necha ishning m azm unini um umlashtirib 
qayta hikoya qilib berishdir. Qisqacha m a’ruza uchun 10-12 betlik 
m aterialdan yarim yoki bir sahifa hajmda yozib olish yetarlidir.
Tezislar. 
Bu kitob yoki maqolaga muhim fikrlarni, mustaqil 
to‘plangan 
faktik 
m ateriallarni 
keltirm asdan 
qisqa va aniq 
ta'riflashdir. Tezis rejaga muvofiq holda savollarga javob tariqasida 
tuziladi. Tezis rejaga qaraganda manbaning m azm unini mufassalroq 
bayon etadi.
Qisqa yozuv. 
Bu kitob m aqolalarning m azm unini oddiy 
ta’riflash, bayon qilish va ba’zida uni baholash demakdir. Qisqa 
yozuvning o'ziga xosligi shundan iboratki, u o'qilgan tekstning 
m azm unini juda jiddiy o'ylab yozishni talab etadi. Uni o‘z so'zingiz 
bilan lo‘nda qilib tuzishingiz kerak. Qisqa yozuv odatda chorak 
qog‘oz yoki undan ham kamroq boiadi.
85

---

2.3. 
TALABALARNING O'QUV VA ILMIY-TADQIQOT ISHLARI
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tizim ida 1999-yil dekabr 
oyidan boshlab oliy o'rta yurtlari va ilmiy tadqiqot ishlari ilmiy- 
tadqiqot faoliyatini kompleks baholashning reyting tizim i joriy 
etildi.
Vazirlik oliy o‘rta yurtlari va ilmiy tadqiqot ishlarining hisobot 
у ilidagi ilmiy-tadqiqot faoliyatini kompleks baholash to‘g‘risidagi 
Nizomi ishlab chiqildi va bu Nizomga muvofiq bilim yurtlarida ilmiy 
tadqiqot ishlari olib borilmoqda.Umumiy qoidalarda keltirilishicha:
1.1. Iqtidorli talabalar bilan ishlash bo‘limi (bundan keyin 
bo'lim) - oliy ta ’lim muassasida iqtidorli talabalarni aniqlash, 
ularni ilm iy -ta d q iq o t, ijodiy faoliyatga jalb qilish va yo‘naltirish. 
kafedra fakultetlarda bu borada olib borilayotgan ishlarni muvofiq- 
lashtiruvchi va boshqaruvchi tashkiliy markazdir.
1.2. Iqtidorli talabalar bilan ishlash boTimi - kadrlar tayyorlash 
milliy dasturini ro‘yobga chiqarishning sifat bosqichi talablaridan 
kelib chiqib, iqtidorli talabalarni aniqlash va tanlash, ularni 
fan sohalari bo‘yicha ilmiy-tadqiqot faoliyatlariga yo'naltirish. 
talabalarga o‘z iqtidorini ro‘yobga chiqarishlari va rivojlantirishlari 
uchun ilmiy muhit va tashkiliy sharoit yaratish, bu ishga ilmiy 
m aktablar va olim larning faol ishtirokini ta’m inlash, kafedralada 
olib borilayotgan dolzarb ilmiy-tadqiqot, ijodiy ishlarga talabalarni 
faol qatnashishga jalb etish. kasbiy tayyorgarlik bo‘yicha ularni 
ijodiy, intellektual salohiyatini rivojlantirish borasidagi faoliyatlarini 
yo'naltirish, muvofiqlashtirish va boshqarish m aqsadida tashkil 
qilinadi.
Iqtidorli talabalar bilan ishlash boTimining vazifalari.
2.1. 
Iqtidorli talabalar bilan ishlash bo‘limi - iqtidorli talabalar 
bilan ishlashni tashkil etish borasida quyidagi faoliyatlarni olib 
boradi:
- iqtidorli talabalarni aniqlash va tanlash, moyilligiga qarab, 
ularni maqsadli tayyorlashni tashkil etish;
- iqtidorli talabalar faoliyatini shakllantirish va rivojlantirish 
dasturini ishlab chiqish;
86

---

-ta la b a la r ilmiy jam iyati faoliyatini yo'naltirish muvofiq- 
lashtirish;
- t a ’lim olayotgan iqtidorli talabalarning intellektual salohiyatini 
davriy ravishda aniqlab borish;
-ta la b a la rn i ilmiy-tadqiqot, ijodiy ishlarga, ilmiy to‘garaklar 
(laboratoriya)ga faol jalb qilish;
Respublika 
va 
xalqaro 
miqyosda 
o‘tkaziladigan 
ilmiy 
anjumanlar, fan olimpiadalari, seminarlar, tanlovlarda iqtidorli 
talabalarning ishtirokini ta’minlash;
- 0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Davlat 
stipendiyalari 
«Umid» 
jam g‘armasi, xorijiy fondlar grantlariga, nomdor stipendiyalarga 
tavsiya qilish;
-x o rijiy ta’lim m uassasalari va ilmiy m arkazlariga iqtidorli 
talabalar va yosh m utaxassis-olim larning borishiga tavsiya berish va 
tashkil etish;
- iqtidorli talabalar o‘rtasida muntazam ravishda sotsiologik 
tadqiqotlar o'tkazish.
Talabalarni ilmiy-tadqiqot ishlariga faol yo‘naltirish borasida 
bo‘lim tomonidan quyidagi vazifalar yuzasidan faoliyat olib 
boriladi:
-ta la b a la rg a o‘z iqtidorini ro'yobga chiqarishlari va rivojlantirish 
uchun ilmiy muhit va sharoit yaratish, bu ishga ilmiy m aktablar va 
olimlar, professor-o‘qituvchilarning faol ishtirokini ta’minlash;
- kafedralarda olib borilayotgan dolzarb ilmiy-tadqiqot, ijodiy 
ishlarga talabalarni faol qatnashishini ta’minlash;
- iqtidorli talabalarni ijtimoiy qo‘llab quvvatlash;
- k a s b iy tayyorgarlik bo'yicha ularning ijodiy, intellektual 
salohiyatini 
rivojlantirishga qaratilgan 
faoliyatga 
keng 
ilmiy 
jam oatchilikni jalb qilish;
- iste’dodli talabalarni ilmiy-tadqiqot dasturlari asosida olib 
borilayotgan faoliyatlarga qatnashuvini ta’minlash;
-ta la b a la r ilmiy anjumanlari, sem inarian, ilmiy-tadqiqot ishlari 
tanlovlarini, davra suhbatlarini, fan olimpiadalarini va boshqa 
tadbirlarni tashkil qilish va o‘tkazish.
87

---

Bo‘lim iqtidorli talabalari bilan samarali ishlashni yoMga qo‘yish 
vazifalarini amalga oshirishda quyidagi boshqaruv faoliyatini olib 
boradi:
- kafedralarda iqtidorli talabalar bilan olib borilayotgan ishlarni 
tashkil qilish, nazorat qilish va boshqarish;
-ta la b a la r ilmiy jam iyati, kichik akadem iya faoliyatini tashkil 
qilish, muvoftqlashtirish, yo‘naltirish va boshqarish;
- ilmiy-tadqiqot ishlarida va o‘zlashtirishda yuqori natijalarga 
erishgan iste’dodli talabalarni rag‘batlantirish chora-tadbirlarini 
ko‘rish;
-fa k u lte tla r bilan kelishilgan holda horijiy tillarni o‘rganish 
informatsion texnologiyalarni 
o‘rganish, 
m utaxassislik hamda 
boshqalar bo‘yicha m axsus va maqsadli kurslarni tashkil qilish;
- Respublika talabalar fan olimpiadasi I bosqichi (tegishli holda 
П bosqich)ni tashkil qilish va o'tkazish;
- «Eng yaxshi talaba ilmiy ishi» tanlovini tashkil qilish va 
o‘tkazish;
- iqtidorli talabalar faoliyati bo‘yicha m a’lumotlar bankini 
yaratish va davriy ravishda yangilab borish.
Bo‘lim quyidagi ishlar bo'yicha monitoring olib boradi.
-ta la b a la r ilmiy-tadqiqot ishlari bo‘yicha kafedralarning Fanlar 
akadem iyasining tegishli tarm oq ilmiy m uassasalari o‘rtasida 
integratsiya jarayonining borishi.
- Iqtidorli talabalar bilan ishlash bo‘limi quyidagi ishlar bo‘yicha 
yordam ko'rsatadi:
- iqtidorli talabalarning Respublika, xalqaro ilmiy anjumanlarda 
ilmiy m a’ruza bilan qatnashuvida;
- iqtidorli talabalarning ilmiy ishlanm alarini chop etishda hamda 
ularning ilmiy ishlari va ilmiy ishlanmalarini amaliyotga joriy 
etishda;
-ta la b a la rg a avtorlik guvohnomalarini, patentlarini hujjatlash- 
tirishda;
- fakultetlarda ilm iy anjuman, seminarlar, tanlovlarni tashkil 
qilish va o4kazishda, yirik olim lar bilan uchrashuvlar o‘tkazishda;

---

- iqtidorli talabalar, aspirantlar va yosh olim larning ilmiy 
stajirovkalarini tashkil qilishda.
B o iim faoliyatini tashkil qilish.
1.1. 
Bo‘lim o‘z faoliyatini Vazirlikning tegishli b u y ru g i va 
m azkur Nizom asosida tashkil etadi ham da olib boradi.
Bo‘lim ning faoliyat samaradorligini nazorat qilish - Rektor 
zim masiga, 
uning 
faoliyatiga 
javobgarlik - Ilmiy 
ishlar 
va 
informatsion 
texonlogiyalar 
bo‘yicha 
prorektor 
zim masiga 
yuklatiladi. B oiim ga tegishli faoliyat yuzasidan fakultet dekanlari 
ham korlik qilishi shart.
- Davriy 
ravishda 
olib 
borgan 
faoliyati 
haqida 
Bo‘lim 
belgilangan tartibda yuqori tashkilotlarga hisobot beradi.
Har o‘quv yili boshida B o iim ish rejasi OTM Ilm iy Kengashi 
m uhokam asidan o‘tgach, rektor tomonidan tasdiqlanadi.
B o iim samarali faoliyat olib borishi uchun rektorat tomonidan 
quyidagi tegishli sharoitlar yaratiladi:
- ish kabineti, kabinet va ish jihozlari ajratiladi;
-k o m p y u te r majmuasi va telefon raqam i (ichki va tashqi
tarm oq) bilan ta’minlanadi.
B o iim o‘z tarkibiga kiradigan Talabalar ilmiy jam iyati faoliyatini 
yo'naltiradi. muvofiqlashtiradi va boshqaradi.
B oiim g a iqtidorli talabalar bilan ishlashni sifatli tashkil etish 
maqsadida o‘z faoliyatiga tegishli quyidagi ish qog‘ozlarini yuritish 
tavsiya etiladi:
- nizom;
- ish rejasi;
- chorak, yillik hisobotlar;
Oliy ta iim g a tegishli 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Farmonlari, Vazirlar M ahkam asi Qarorlari, Oliy va o‘rta maxsus 
ta iim vazirligining buyruqlari va Hayat Qarorlari, rektor buyruqlari;
- fakultetlar, kafedralar bo‘yicha iqtidorli talabalar ro‘yxati;
- iqtidorli talabalarga beriigan tavsiyalar va unga ilova hujjatlar 
ham da fotosuratlar;
89

---

- ta la b a la r ilmiy anjum anlari, seminarlar, olimpiada, tanlovlar 
o4kazilishiga oid hujjatlar;
- x a t , arizalarni qayd etish kitobi.
Bo‘lim o‘z faoliyati davrida «Kamolot» yoshlar ijtimoiy 
harakati, «Umid» jam g ‘armasi va boshqa m ahalliy hamda xorijiy 
jam g ‘arm alar bilan hamkorlik qiladi.
Bo'lim ning tashkiliy tuzilmasi.
Oliy ta’lim muassasi rektori iqtidorli talabalar bilan ishlash 
Bo'lim boshlig‘ini ilmiy daraja va unvonga ega bo‘lganlar safidan 
tayinlaydi.
B o lim boshlig’i OTM ilmiy kengashi tarkibiga kiradi. M azkur 
Nizom asosida o'z tasarrufida b o ig an xodimlar faoliyatiga javobgar.
Bo‘limning tarkibiy tuzilm asi (shtati)ni bajaradigan ish hajmidan 
kelib chiqib, ta’lim muassasasi rektori belgilaydi.
Bunda b o lim n ing ba’zi funksiyalari jam oatchilik asosida 
yoki o'rindoshlik asosida ham bajarilishi mumkin. Bo'lim tarkibi 
quyidagilardan iborat bo‘ladi:
- bo‘lim bosh3ig‘i;
— talabalar ilmiy jam iyati kengashi Raisi (jam oatchilik asosida);
-m e to d ist;
B olim ning tarkibidagi xodim larga ish haqi belgilangan tartibda 
tayinlanadi.
B o iim boshlig‘i belgilangan tartibda davriy ravishda o‘z 
malakasini oshirib boradi.