a
nuqta
X
to'plamning
limit nuqtasi
bo'lishi
2.3. Funksiyaning cheksizdagi limitining ta’rifi.
78
uchun
a
nuqtaning ixtiyoriy atrofida
X
to‘plamning cheksiz ko‘p nuqtalari bo‘lishi
zarur va yetarli.
3-62. 3.45-teoremani isbotlang.
3-63 . lim / O )
= b
ni ta’riflang. Geometrik talqin bering.
X-»+oo
*
e
3-64. lim
f(x) = b
ni ta’riflang. Geometrik talqin bering.
*->-00
*
^
3-65 . lim
f(x
) =
oo
ni ta’riflang. Geometrik talqin bering.
X->+oo
*
3-66.
S
ning qanday musbat qiymatlarida 0 < |x-x0| <
S
tengsizlikdan
I/O*) ~ a I
< £
tengsizlik kelib chiqadi? Bu yerda
a)
/(* ) =
x2,x0
= 3,a = 9,s = 0,001;
b)
x°
= 3; a
= \
> E
=
0
,
01
;
c)
f(x)
=
cosx,x0
= тг;
a
= —
1
,
e
=
0
,
001
.
3-67.
S
ning qanday musbat qiymatlarida
\
x -
1| <
S
tengsizlikdan quyidagi
tengsizlik kelib chiqadi? Bu yerda
a)
\lgx\ <
2
;
b) |^х| <
1
;
с)
\lgx\ <
0
,
1
;
d)
\lgx\ <
0
,
01
.
3-68. Har bir £ >
0
son uchun shunday
S >
0
son ko'rsatinki,
\
x —
1| <
S
tengsizlikdan
—
2 1
< e tengsizlik kelib chiqsin.
Funksiyaning nuqtadagi limitining Geyne ta’rifidan foydalanib, limitni toping
(69-72):
3-69. lim (4x + 3).
3-70. lim(x
2
— 4x +
8
).
*->-1
x-»2
3-71. lim V l —
x2.
3-72. lim
x - * -
x - * \ f 3 x
~ 1
Funksiyaning nuqtadagi limitining Koshi ta’rifidan foydalanib tenglikni
isbotlang (73-76):
3-73. lim(3x —
2
) = -2.
3-74.
\im(-x +
4) = 3.
x->0
x-»l
y
3-75. lim
x2
= 9.
3-76. lim- = -.
x -* 3
x-*S
X
5
f(x)
funksiyaning
x0
nuqtada limiti mavjud emasligini isbotlang(77-78):
3-77. /(« ) = i x0 = 0. 3-78 ./(* ) = f
“0ar
,* o = 2.
x
0
c,
agar x < 2 bo Isa
79
3-79. Hm/(x) limitning mavjudmasligini isbotlang:
a)
f(x)
=
arcctg
~;
b) /(x ) =
signsin I
.
3-80. lim / (x) ni toping. Bu yerda /(x ) =
ЛГ
-+0
agarx = - (p,q) = 1,
0
,
x irratsional son
3-81. Koshi ta’rifidan foydalanib lim /(x ) = 1 ekanligini isbotlang, bu
x-*x0
yerda /(x) = 2(* ^ + l,x
0
=
1
. Berilgan £ ga ko‘ra
S
ni toping: 1) = - ; 2)
e
=
д. —i
2
0
,
01
.
Ko'rsatilgan nuqtadagi bir tomonli limitlami hisoblang(82-83):
3-82./(х ) = [x],x
0
= 2.
3-83
.f{x)
=
—
2
,
agar x
<
1
bo'lsa,
^,agar x > 1 bo'lsa
' a^ ° ~~
^ X° ~ 9'
5-§. Limitga ega bo‘lgan funksiyalaming xossalari
Aytaylik,
y=f{x)
funksiya
X
to'plamda aniqlangan va
a
son
X
to'plamning
limit nuqtasi bo'lsin.
3.49-xossa. Agar Пт /(x ) =
b
limit mavjud bo'lib,
b>p
(
b
) bo'lsa, u holda
xeX
ning
a
ga yetarlicha yaqin
qiymatlariday(jc)>p
(f{x)
bo'ladi.
Isbot. 0 Aytaylik, lim
f(x)
=
b
bo'lib,
b>p
bo'lsin. U holda
s
>0 sonni
x-*a
0
tengsizlikni qanoatlantiradigan qilib tanlaymiz. Limit ta’rifiga ko'ra bu
s>
0
uchun shunday
S>
0 son topilib, 0<|x-a|xe X
larda
\f{x)-b\
bo'ladi. Bundan
b-e
kelib chiqadi. Agar
b-s>p
tengsizlikni
hisobga olsak, u holda>(x)>/? ni hosil qilamiz. ♦
3.50-xossa. Agar Urn /(x ) =
b
limit mavjud bo'lib,
b>
0
(b<
0) bo'lsa, u holda
xeX
ning
a
ga yetarlicha yaqin (
x*a
) qiymatlarida^x)>0 (Дх)<0) bo'ladi.
Isbot. 0 Yuqoridagi isbotda p = 0 deb olish yetarli. ♦
80
3.51-xossa. Agar lim /(* ) =
b
limit mavjud bo'lsa, u holda
xeX
ning
a
ga
x-*a
yaqin (x ^ ) qiymatlarida Дх) funksiya chegaralangan bo'ladi.
Isbot. 0 Limit ta’rifiga ko'ra
e>0
son uchun, shunday bir <£>0 son topilib,
xeX
ning
a-
6
+ 6
tengsizlikni qanoatlantiruvchi,
a
dan farqli barcha qiymatlarida
\f(x)-b\
yoki
b-e< f(x)
bo'ladi. Demak, Дх) funksiya x ning
(a-S,a+
6
)\{a}
to'plamdagi barcha qiymatlarida chegaralangan ekan. ♦
3.52-xossa. Agar
a
nuqtaning atrofidan olingan,
a
dan farqli barcha x
nuqtalarda /(x ) <
g(x) <
tengsizlik o'rinli va lim /(x ) =
b
va lim
cp(
x) =
x -»a
x -*a
b
lar mavjud bo'lib, lim /fx ) = lim
cp(x)
= b bo'lsa, u holda limo(x) ham
x-*a
x~>a
x-*a
mavjud bo'ladi va lim
g[x)
=
b
munosabat o'rinli bo'ladi.
Isbot. 0 Shartga ko'ra НптДх)=
6
. U holda £X) uchun shunday £iX) topilib,
x - > a
0<1лг-дг|<6i tengsizlik o'rinli bo'ladigan barcha
x
larda
b-e
bo'ladi.
Shuningdek, lim(p(x)=/> bo'lganidan, shus>0 uchun бг
>0
son topilib,
X-+U
0<|хчт|<5
2
tengsizlik o'rinli bo'ladigan barcha
x
larda
b-e(x)
tengsizlik
o'rinli bo'ladi.
Agar
S=min {
6 1
,
62
}
deb olsak, u holda 0<|.v-a|tengsizlikni
qanoatlantiruvchi barcha дг larda
b-e^x^+e
va
b-£<(p(x)
tengsizliklaming
ikkalasi ham o'nnli bo'ladi.
Endi, y(x)b-e
kelib chiqadi. Demak, limg(x)=
6
. ♦
г-кг
3.53-xossa. Agar Дх) funksiya
x-+a
da limitga ega bo'lsa, u holda bu limit
yagona bo'ladi.
Isbot 0 Ketma-ketliklar uchun aytilgan, xuddi shunga o'xshash xossa isboti
kabi ko'rsatiladi. ♦
81
1
. Limitga ega boMgan funksiyalar ustida arifmetik amallar. Aytaylik,
J(x)
vag(x) funksiyalar
X
to‘plamda berilgan boMib,
a
nuqta
X
to‘plamning limit nuqtasi
bo‘lsin.
3.54-teorema. Agar_/(x) vag(x) funksiyalar
a
nuqtada limitga ega boMsa, u
holda a)
j{x)
± g(x), b)y{x}g(x), c)
( limg(x)^O) funksiyalaming har biri
g O ) *-»“
limitga ega bo‘ladi va а) Нт(Дх) ±
g(x))=
lim Дх) ± limg(x), b) lim(/(x}g(x))=
x - + a
x - * a
x —>a
x ~ > a
..
f(x)
lim /(x)
итДх)-limg(x), c) lim---
=
jlz
>
----formulalar o‘rinli.
x->a
x-»e
g(x)
limg(x)
x
—
Isbot. 0 Aytaylik, НтДх
)=6
va limg(x)=c boMsin. U holda
X
to‘plamdagj
x - H t
X - * J
a
yaqinlashuvchi ixtiyoriy {x„}, x / a ketma-ketlik uchun НтДх„)=
6
, limg(x„)=c
n-vn
n-+00
boMadi.
Bulardan lim^x„)tg(x„))=lim^(xn)±limg(xn)=Z>±c tenglik kelib chiqadi.
m
—>or
Demak, Нт(Дхл) ± g(x„) )= lim/(x„) ± lim g(x„).
x - * a
x - * a
x - * a
Xuddi shu kabi qolgan formulalami ham isbotlash mumkin. ♦
3.55-natija. Agar
J(x)
funksiya
a
nuqtada limitga ega boMsa, u holda
kf{x)
funksiya ham limitga ega bo‘lib, Нт(АДх))=А:
11
ПтДх) boMadi. Bu yerda
к
biror
x -к?
x->a
tayin, o‘zgarmas son.
Isbot. 0 54-teoremaning b) holida g(x)=& deb olsak,
lim
(kj(x)y=
lim А:- НтДх)=А:НтДх) boMadi. ♦
x - * a
x ~ * a
x —>a
x - t a
2. Murakkab funksiyaning limiti. Aytaylik, y=J{u) funksiya
U
to‘plamda
berilgan va
с
son
U
to‘plamning limit nuqtasi, w=g(x) funksiya A'to‘plamda berilib,
a
son
X
to‘plamning limit nuqtasi
va.E(g)aU
boMsin. Shuningdek,
a
nuqtaning biror
(a-5;a+5) atrofidagi barcha nuqtalarda g(x)*c boMsin. Bu holda X to'plamdaXg(x))
I
6-§. Limitga ega boMgan funksiyalar ustida amallar
82
murakkab funksiya aniqlangan bo‘ladi. Bu murakkab funksiyaning limiti uchun
quyidagi teorema o'rinli.
3.56-teorema. Agar Hmg(x)=c va limf(w)=Z> bo'lsa, u holda x->a da /fg(x))
ДГ-Х
1
u->c
' '
murakkab funksiya ham limitga ega bo'lib, lirr^g(x
))=6
bo'ladi.
Г-><2
Isbot. 0 Agar НтДм)=А bo'lsa, u holda ta’rifga ko'ra har bir e>0 son uchun
u—yc
shunday cr
>0
son mavjud bo'lib,
0
<|m-c| ueU larda [Дг/)-
6
|<е bo'ladi. Shuningdek, limg(x)=c bo'lsa, yuqoridagi 0 son
X-Vn
uchun shunday 5>0 son mavjud bo'lib, 0<|x-a|<5 tengsizlikni qanoatlantiruvchi
barcha
x e X
larda |g(x)-c|0 son uchun shunday 5>0 son
mavjud bo'lib, 0<|x-a|<5 tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha xe
X
larda |/(g(x))-
b\
bo'ladi. Bu esa, limXg(x))=fc ekanligini ifodalaydi. ♦
x —ta
3.
Aniqmas ifodalar. Xuddi ketma-ketliklardagi kabi, ba’zan limitga ega
bo'lgan funksiyalar ustida arifmetik amallar bajarish, ayrim aniqmasliklarga olib
keladi. Quyida shunday hollami ko'rib o'tamiz.
Aytaylik,
5>5>2>5>6i> Do'stlaringiz bilan baham: |