1.2.
Funksiyaning o‘sishi va kamayishi.
Biz bu yerda funksiya hosilasi
yordamida funksiyaning monotonligini aniqlash mumkinligini ko'rsatamiz.
8.4-teorema Aytaylik, f(x) funksiya (a;b) intervalda aniqlangan va
differensiallanuvchi boMsin. Bu funksiya (o;b) intervalda kamaymaydigan
(o‘smaydigan) bo'lishi uchun f ’(x)>0 (f’(x)<0) tengsizlikning o‘rinli bo‘lishi zarur
va yetarli.
Isbot.
0 Kamaymaydigan funksiya holini qaraymiz.
Zanmyligi. f(x) funksiya (a;b) intervalda kamaymaydigan boMsin. U holda
ixtiyoriy x 6 (a; b) va Ar>0 uchun Ay=f(x+Ax)-f(x)> 0 tengsizlik, Ax<0 uchun
4 y=f(x+Ax)-f(x)<0 tengsizlik o‘rinli bo‘ladi. Bundan esa — >0 boiishi ravshan.
Ax
Teorema shartiga ko'ra f(x) differensiallanuvchi, demak — nisbatning Ax->0 da
Ax
chekli limiti mavjud, tengsizlikda limitga o‘tish haqidagi teoremaga (3-84 masala)
•
Ay
ko'ra, bu limit nomanfiy bo'ladi, ya’ni lim -JL-=f '(x)> 0.
Л->0 At
Yetarliligi. ixtiyony x E (a; b) uchun f ’(x)> 0 bo'lsin. Endi xj bo'lgan
ixtiyoriy xi, X
2
e(a;b) nuqtalami olaylik. Qaralayotgan f(x) funksiya [xi;x
2
] kesmada
Lagranj teoremasining barcha shartlarini qanoatlantiradi. Demak, (д:r,x2) intervalga
tegishli shunday с nuqta topilib,
f(x
2
)-f(x,)=f'(c) (xr x,)
(
2
)
187
tenglik o'rinli boladi. Teorema shartigaf ’(x)>0, bundan f(c )Z 0, va (2) tenglikdan
f(x2)~f(xi)>0, ya’ni f(xo)> f(xi) ekanligi kelib chiqadi. Bu esa funksiyaning (a;b)
intervalda kamaymaydigan funksiyaligini ko‘rsatadi.
0 ‘smaydigan funksiya holi ham yuqoridagi kabi isbotlanadi. ♦
Endi funksiyaning qat’iy monoton boMishining yetarli shartini isbotlaymiz.
8.5-teorema. Agar f(x) funksiya (a,b) intervalda differensiallanuvchi va
ixtiyoriy x e (a;b ) uchun f'(x)>0 (f(x)<0 ) boMsa, u holda f(x) funksiya (a,b)
intervalda qat’iy o‘suvchi (kamayuvchi) boMadi.
Isbot. 0 Aytaylik, xt,x2e(a;b) va
xj
2
bo‘lsin. Ravshanki, [xr,x2] kesmada
f(x) funksiya Lagranj teoremasining
barcha shartlarini qanoatlantiradi. Bu
teoremaga binoan shunday ce(xi;x2)
mavjudki
ftxj-ftx,) = f(c) (X2-X,)
tenglik o'rinli boMadi. Bu tenglik va
f'(c)> 0 (J’(cj<0 ) ekanligi dan f(x2)>f(xi)
if(x
2
) boMishi kelib chiqadi.
41-rasm
Buf(x) funksiyaning qat’iy o‘suvchi (kamayuvchi) boMishini ifodalaydi. ♦
Ushbu y=x3 funksiya (-1; 1) intervalda qat’iy o‘suvchi, lekin uning hosilasi
x=0 nuqtada nolga teng boMadi.
Shunga o'xshash f(x)=x+cosx funksiya ham aniqlanish sohasida qat’iy
o'suvchi, ammo uning hosilasi f'(x)=l-sinx cheksiz ko‘p nuqtalarda (x = ^ +
2nn, n e Z) nolga teng boMadi (41-rasm).
Bu misollar yuqoridagi teoremaning shartlari funksiyaning qat’iy o‘suvchi
(kamayuvchi) boMishi uchun faqat yetarli shart ekanligini ko‘rsatadi.
8.6-misol. Ushbu f(x)=2x2-lnx funksiyaning monotonlik intervallarini toping.
Yechish. Funksiya (0;+oc) intervalda aniqlangan va hosilasi f (x)=4x-l/x ga
teng. Yuqoridagi yetarli shartga ko‘ra, agar 4x-7/x>0 boMsa, ya’ni x>l/2 boMsa,
188
o‘suvchi; agar 4x-l/x<0 boMsa, ya’ni *<1/2 bo'lsa funksiya kamayuvchi boiadi.
Shunday qilib, funksiya (0; 1/2) intervalda kamayuvchi, (1/2;+») intervalda o'suvchi
bo'ladi.
0>0> Do'stlaringiz bilan baham: |