T u p ro q tarkibidagi suv m iq d o rig a

bu  ycrdu:  lV„tni

 

qalinligi 

h

  ga  teng  tuproq  qatlamidagi  m m   da 

ilodalangan  luproq  absolyut  namligi, 

W

  -   quruq  tuproq  o g 'irlig id an  

foizlarda  hisoblangan  namlik, 

p

  -   absolyut  quruq  tuproq  zichligi,

0 , 1-  sm   ni  mm  ga  aylantirishda  q o'yilgan.

Tuproq  namligini  aniqlashning  bayon  qilingan  usuli  garchi  keng 

tarqalgan  b o 'lsa d a ,  bajarishga  k o 'p   vaqt  talab  qilinadi,  turli  chuqur-

197

liklardan  tuproq  nam unasini  olish  uchun  k o ‘p  m ehnat  sarflash  kerak. 

S h u n in g   uch u n   hozirgi  kunda  tuproq  nam ligini  radioaktiv  izotoplarning 

q o 'lla n is h ig a ,  tu p ro q n in g   elektr  o ‘tkazuvchanligini  o 'lc h a sh g a ,  tuproq 

n a m in in g   kapillyar  tarangligini  a n iq lash g a  a so sian g an   bilvosita  usullar 

ishlab  chiqilgan.

M asalan,  radioaktiv  izotopning  yem irilish id a  chiqadigan 

у

  nurlar 

jadalligining  o 'z g a r is h ig a   qarab  tuproq  nam ligi  aniqlanadi.  Bu  usulda 

tuproq  qatlam larining  tabiiy jo y lash ish i  b u zilm asd an   namligi  aniqlanadi.

G a m m a   nurlar  tu p ro q d an   o ‘tishida  u n in g   qattiq  qismi  va  suv 

to m o n id a n   q ism an   yutiladi.  T u p ro q   m assai  o 'z g a r m a s   b o 'l s a  

y -

  n u r­

lanish  jadalligining  o 'z g a rish i  asosan  nam lik  m iqdoriga  b o g 'liq   b o 'lib  

qoladi.

G a m m a   nurlar  m anbayi  sifatida  yarim   yem irilish  davri  5,32  yilga 

te ng  radioaktiv  kobalt  - 6 0 (2 7C o 6H)dan  foydalaniladi.  U ning  k ich k in a 

b o 'la k c h a sin i  q o 'r g 'o s h i n   konteynerga  joylashtiriladi.  G a m m a   nurlar- 

ning  chiqishi  uchun  konteynerda  teshikcha  q o 'y ilg a n .  Bu  ishda 

radioaktiv  kobalt  - 6 0   joylashtirilgan  k o n te y n e r  va  g a m m a   nurlar 

sanagichi  bir-biridan  m a ’lum  niasofada  tuproqqa joylashtiriladi.  G a m m a  

nurlar  tu p ro q d an   o 'tis h d a   jad allig i  kam ayadi.  G a m m a   nurlar  ja d a llig i­

ning  k a m a y ish ig a   qarab  tuproq  namligi  foizlarda  aniqlanadi.  A m m o  

o 's im lik la rn in g   tuproqdagi  suv  zaxirasi  bilan  t a ’m inlanganini  k o 'rsa tish  

uchun  tuproq  nam ligi  tuproq  qatlam idagi  suv  zaxirasi  orqali  ifodalanadi 

va 

mm

  lar  bilan  ko'rsatiladi.  Buning  uchun  (8.4)  fo rm u la d a n   foydalanish 

zarur.  Hozirgi  vaq td a  radioaktiv  izotoplarning  y em irilishidan  chiqadigan 

g a m m a   nurlar  jad allig in in g   suvda  va  tuproq  q atlam ida  kam ayishiga 

asoslanib  tuproq  nam ligini  aniqlash  usuli  faqatgina  ilmiy  tadqiqotlarda 

q o 'lla n ilm o q d a .  S hunday  qilib,  hanu zg ach a  tuproq  namligini  aniqlash- 

ning  yangi  usullari  term ostat-tarozida  tortish  usulining  o 'rnini  bos- 

g a n ic h a   y o 'q .   M eteo stan siy alard a  asosan  tuproq  nam ligini  aniqlashning 

te rm o stat-taro zid a  tortish  usuli  q o 'lla n ib   kelinm oqda.