T u p ro q tarkibidagi suv m iq d o rig a

8.3.  T u p r o q n in g   b a ’zi  a g r ogid rologik   xossalari

Biz  oldingi  m a v z u d a   tuproqdagi  n am n in g   bir  necha  turda  b o'lishini 

ko 'rsatd ik .  S h u   bilan  birga  b a ’zi  turdagi  tuproq  suvlarini  o 's im lik lar 

o 'z la s h tir m a y d ig a n   holatda ekanligini  ham   t a ’kidladik.

S h u n d ay  

qilib, 

tuproqdagi 

n am n in g  

bir 

qismi 

o 's im lik k a  

o 'tm a y d ig a n ,  fo y d a siz   holatda,  b o sh q a  qismi  esa  o 's im lik k a   turli  d a ra ­

j a d a   o 't a d i g a n   holatd a  m avjud  bo'ladi.

198

O 's im lik larg a   erkin  harakat  qiladigan  kapillyar  va  gravitatsion 

suvlar  yaxshi  o 'tad i  (singadi)  va  o'z lashtiriladi.  B u g 's im o n   suv  konden- 

salsiyalanib  suyiu|  holatga  o 'tg a n d a n   keyingina  o 'sim lik lar o'zlashtiradi, 

iiinino  uning  miqdori ju d a  oz.

< 

>'Minlik  lupm qdagi  gigroskopik,  m aksim al  gigroskopik,  kim yoviy 

1 >i11к kun  suvlarni  inutlaqo  o 'z lashtirm aydi.

Miming  sahabini  yana  izohlab  o'tam iz.

M a ’lumki,  o 'sim lik   ildizi  hujayralari  shirasining  osm otik  bosimi 

inavjud  Ildiz tizimi  hujayralarining yalpi  o sm otik  bosimi  hisobiga  suvni 

s o ' m l t   kuchi  vujudga  keladi.  Tabiiy  sharoitda  osm otik  kuchlarga  namni 

liipmqdn  u.shlab  turuvchi  kuchlar to 'sq in lik   qiladi.

A gin  namni  tuproqda  ushlab  turuvchi  kuchlar  ildizning  osm otik 

bosim  kuchidan  katta  bo'lsa,  bu  nam   ildizga  o 'tm a y d i.  Gigroskopik, 

m aksim al  gigroskopik  suvlar  tuproq  zarrachalariga  ildizning  so 'rish  

kuchidan  kattaroq  kuchlar  bilan  tortishib  turishini  bilamiz.  Shuning

11.  Inin  bunday  suvlarni  ajratib  olishga  ildizning s o 'ris h   kuchi  vetm aydi.

I  iipii)i|dngi  erkin  suv  ham  kim yoviy  toza  emas,  balki  eritm a  holida 

niuvjiid  Sluining  uchun  ildiz  hujayralarining  osm otik  bosim i,  tuproq 

iM ItiiiHitniun  о ч и н и в   bosim idan  katta  b o 'ls a g in a   ildiz  hujayralariga  suv 

shiiiiihuli  < )dalda  ilili/  suv  bilan  birga  tuproqda  erigan  oziq  m o d d alam i 

hum  o ‘/la s h l i n b   luigimnl.iii  luproq  eritm asining  konsentratsiyasi  ortib 

kclm aydi.

Agin  luproq  ciilnitisiiiing  osmotik  bosim i,  ildiz  hujayralarining  os- 

inollk  hosiinidiiii  «>ilil>  kclNii,  ildizga  suv  shim ilishi  (kirishi) to'xtaydi.

Miindny  piiytdn  luproq  erilmasi  ildiz  tukchalaridagi  suvni  shim ib 

olib,  ilili/ni  Niivsi/.litnlira  boslilaydi.  Munday  holda  garchi  tuproqdagi 

kiiiiKi'iili ik  oi it nut  tarkibida  suv  k o 'p   b o 'lis h ig a   qaram ay,  bu  suvdan 

o'Nlinllk  loydalana  olm aydi.

O 's im lik , 

ildiz  tukchalariga  bevosita  tegib  turgan  suvnigina 

o 'zlash tirish i  m umkin.  O 'sim lik   ildiziga  tegib  turm agan  suvni  o 'z la sh - 

tirish  im koniyati  esa  bu  suvning  ildiz  tukchalari  tom on  siljishiga  y a ’ni 

h arakatchanligiga  bog'liq.  Shuning  uchun  o 's im lik   erkin  harakat- 

laiimligan  suvlarni  yaxshi  o'zlashtiradi.