T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 413 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
energiya zarur bo‘lardi. Ammo past temperaturalarda ham 

– Fermi sathigacha bo‘lgan 
energetik sathlardagi elektronlar davriy maydonda harakatda va ma’lum kinetik energiyaga 
ega bo‘ladilar. Shuning uchun elektronlarning metalldan chiqishi uchun 
U
0
ga nisbatan 
kichik ish bajarishi talab qilinadi. Metalldan elektronlarni vakuumga chiqarish uchun eng 
kam bajariladigan ish Fermi sathidan 00 sathgacha bo‘lgan 

– ga tengdir. Buni 
termodinamik chiqish ishi
deb ataladi. Yarim o‘tkazgichlarda elektronlarning chiqish ishini 
aniqlash birmuncha qiyindir. 
n
– tipli yarim o‘tkazgichning energetik diagrammasi 
keltirilgan. 
2-rasm. Elektron tipli yarim o‘tkazgichda elektronlarning vakuumga chiqish yo‘llari 
O‘tkazuvchanlik sohasidan elektronlarni vakuumga chiqarish uchun 
– eng kam 
chiqish ishini bajarish kerak. Ammo bu elektronlarni vakuumga chiqarish elektron gazi 
muvozanat holatining buzilishiga olib keladi va muvozanat holatini tiklash uchun kirishma 
sathi va valent sohasidan elektronlarni o‘tkazuvchanlik sohasiga yetkazib berish kerak. Bu 
esa kristallning ichki energiyasini sarf bo‘lishiga va kristallning sovushiga olib keladi.
Valent sohasidan elektronlarni vakuumga chiqarishda muvozanat holat tiklanishi 
uchun o‘tkazuvchanlik sohasidagi elektronlarning bir qismini valent sohasiga qaytarish 
lozim bo‘ladi. Bu holatda energiya ajralib chiqadi va kristall isiy boshlaydi.
 
Fermi sathidan 
bir vaqtda yuqori va past sathlardan elektronlarni vakuumga chiqarish tizimning muvozanat 
holatini buzmaslikka va kristall temperaturasini o‘zgarmasligiga olib keladi. Shuning uchun 
yarim o‘tkazgichlar uchun chiqish ishini Fermi sathidan nolinchi sathgacha bo‘lgan 
energetik masofaga teng, deb hisoblanadi. Chiqish ishi odatda 
elektronvoltlarda
o‘lchanadi. 
Chiqish ishini elektronning zaryadiga nisbati chiqish potentsialini belgilaydi va Voltlarda 
o‘lchanadi. 
0


---