T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 306 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
28-rasm.Fazoviy davrlikka ega bo‘lgan difraktsiyaviy panjara.
 
ga teng. Interferentsiya kuchayishi Bregg - Vulf shartiga binoan bajariladi: 
, 
bu yerda 
m 
= 0, 

1, 

2, +….. 
Hozirgi davrda, fizikada rentgen nurlari difraktsiyasiga asoslangan ikkita yo‘nalish 
paydo bo‘ldi: rentgen spektroskopiyasi va rentgen strukturaviy analizi. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

sin
2
d


m
d

sin
2

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 307 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
22-MA’RUZA: YORUG’LIK NURLARI 
 
REJA: 
 
1. Yoruglik dispersiyasi va uning klassik nazariyasi 
2. Yorug’likning yutilishi va sochilishi 
3. Yorug’likning qutblanishi 
4. Yorug’likning ikki muhit chegarasidan qaytishi va sinishidagi qutblanishi 
5. Qo’sh nur sinishi 
6. Malyus qonuni 
7. Qutblanish tekisligining burilishi 
 
Yorug‘lik dispersiyasi 
Monoxromatik yorug‘lik to‘lqinlarining bir muhitdan ikkinchisiga o‘tishida, sinish 
qonuniga asosan, yorug‘lik nurlari yo‘nalishi shunday o‘zgaradiki, bunda tushish burchagi 
sinusini sinish burchak sinisusiga nisbati tushish burchagiga bog‘liq bo‘lmaydi. 
 
Kesilgan brilliant olmosdagi ranglarning jilolanib korinishi. 
Bu nisbat, ikkala muhitdagi to‘lqinlarning fazaviy tezliklari nisbatiga tengdir 
, (1) 
n
21
– kattalik
ikkita muhitning nisbiy sindirish ko‘rsatkichi
deb ataladi. Agarda
birinchi muhit vakuum bo‘lsa, undagi yorug‘lik tezligi 
s
ga teng bo‘ladi, bu holda 
, (2) 
n
– ikkinchi muhitning absolyut sindirish ko‘rsatkichi bo‘ladi. 
Agarda vakuumdan iborat muhit sirtiga har xil to‘lqin uzunligidagi parallel nurlar 
dastasi tushsa, ikkinchi muhitda ular har xil yo‘nalishda tarqalib, yelpig‘ich hosil qiladilar
(
1 - rasm
). Bu hodisa har xil uzunlikdagi yorug‘lik to‘lqinlarining moddiy muhitdagi 
21
2
1
sin
sin
n
C
i




n
c
C
i



sin
sin
0

---