T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 304 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Difraktsiyaviy panjara
Kengligi 
a
bo‘lgan, tiniq bo‘lmagan oraliqlar bilan bo‘lingan, bir xil 
b
kenglikdagi 
parallel tirqishlar qatori -difraktsiyaviy panjara deb ataladi. Bu yerda 
d 
= 
a 
+ 
b
kattalik
difraktsiyaviy panjara
 
davri
 
yoki 
doimiysi
deb ataladi. 
Parallel nurlar dastasi tushayotgan, ikkita tirqishdan iborat eng sodda panjarani 
ko‘rib chiqaylik (
26 - rasm
).
26 – rasm. Eng sodda difraksiyaviy panjara. 
Ikkita tirqishda kuzatiladigan difraktsiyaviy manzara minimum va maksimumlari 
holatlari bir tirqishli difraktsiyadagi holatlar ustiga tushmaydi. Chunki ikki tirqishli holda, 
nurlarning birinchi tirqish va ikkinchi tirqishlardan hosil bo‘lgan interferentsiyasi tufayli 
difraktsiyaviy manzaralar bir-birining ustiga tushmaydilar. 
Maksimum va minimum kuzatilishi shartlari quyidagichadir: 
, (1) 
, (2) 
Istalgan 
R
nuqtada uchta imkoniyat bo‘lishi mumkin: 
a) (1)- va (2)- difraktsiyaviy manzaralar maksimumlari bir-birini ustiga tushadi; 
b) bitta manzara maksimumi ikkinchi manzara minimumiga mos tushadi; 
g) bitta manzara minimumi ikkinchi manzara minimumiga mos tushadi. 
a) va b) holatlar manzarasi bir-birini ustiga tushganda 
R
nuqtada maksimum va 
minimum kuzatiladi. b) holatda faqat minimum kuzatiladi. 
Shunday qilib, ikkita tirqishdagi difraktsiya manzarasida, bitta tirqishdagiga nisbatan 
maksimumlar ko‘proq kuzatiladi. Tirqishlar soni oshishi minimumlar sonini oshishiga 
olib keladi. 
va
kattaliklar, mos ravishda
, 
burchakli
 v
a 
chiziqli dispersiya
deb ataladi. 


m
b
a


sin
)
(
2
)
1
2
(
sin
)
(





m
b
a



d
d
D


d
d
D
чиз



---