T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 298 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Shunday qilib, 
R
nuqtadagi barcha to‘lqinlar frontining ta’siri markaziy soha - 
ta’sirining yarmiga ekvivalentdir. 
Yorug‘likning har xil to‘siqlardan o‘tishida kuzatiladigan difraktsiya 
hodisalari 
 
Oddiy to‘siqlardagi Frenel difraksiyasi 
Agarda manba va 
R
kuzatuv nuqtasi to‘siqdan katta masofada joylashsa, u holda 
to‘siqqa tushayotgan va 
R
nuqtaga yo‘nalgan yorug‘lik nurlari deyarli parallel bo‘ladilar. Bu 
holda kuzatiladigan difraktsiya – Fraungofer difraktsiyasi yoki parallel nurlar difraktsiyasi 
deb ataladi (
20 - rasm
). 
 
20 - rasm. Parallel nurlar difraktsiyasi. 
 
 
Dumaloq teshikdan o‘tgan nurlar difraksiyasi
 
Nuqtaviy 
M
yorug‘lik manbai va 
R
kuzatuv nuqtasi orasiga dumaloq tirqishli tiniq 
bo‘lmagan ekranni joylashtiramiz (
21 - rasm
). Frenel printsipiga asosan, ekran to‘lqin 
frontining bir qismini to‘sadi. Yorug‘lik oqimining ekrandagi taqsimlanishi teshikka nechta 
Frenel sohalari sig‘ishiga bog‘liq. 
Agarda, 1-Frenel sohasi ochiq bo‘lsa, (2) - ifodaga asosan, 
R
nuqtadagi yorug‘likning 
amplitudasi, yorug‘likning erkin tarqalishiga nisbatan, ikki marta (jadalligi esa 4 marta) 
katta bo‘ladi. 
P 

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 299 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Agarda, teshikka 2 ta Frenel sohasi joylashsa, interferentsiya hisobiga 
R
nuqtada to‘lqinlar 
bir-birini yo‘qqa chiqaradi.
21 – rasm. Dumaloq teshikli ekrandagi difraktsiya. 
 
Teshikka joylashadigan Frenel sohalarining soni 
R
m
– tashqi radiusi bilan 
quyidagicha bog‘langan bo‘ladi 
yoki
, (1) 
Demak, Frenel sohasining radiusi to‘siq bilan kuzatuv nuqtasi orasidagi masofa va 
to‘lqin uzunligiga bog‘liq ekan. 
R
kuzatuv nuqtasida yorug‘lik jadalligini, barcha juft yoki toq Frenel sohalarini 
to‘sish bilan, ko‘p marta kuchaytirish mumkin. Kuzatiladigan difraktsiya parallel bo‘lmagan 
nurlar difraktsiyasi deb ataladi.