T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 289 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Demak, yorug‘lik to‘lqinlari interferentsiyasini kuzatish uchun optik yo‘llar farqlari 
kogerentlik uzunligidan kichik bo‘lishi zarur. 
Agarda to‘lqinlar monoxramatik bo‘lsalar, chastota spektri kengligi kichik bo‘lib, 
kogerentlik vaqti 
τ
kog
- katta bo‘ladi, 
ℓ
kog
- kogerentlik uzunligi esa uzun bo‘ladi. Fazoning 
birdan bir nuqtasida kuzatiladigan tebranishlar kogerentligi 
– 
vaqtli kogerentlik
deb ataladi. 
Interferentsiya hodisasini kuzatish imkonini beradigan ikkita yorug‘lik manbaining 
o‘lchamlari va o‘zaro joylashishi 
fazoviy kogerentlik
 
deb ataladi. 
Fazoviy kogerentlik uzunligi (yoki 
kogerentlik radiusi
) deb, ko‘ndalang yo‘nalishda 
to‘lqin tarqalishning maksimal masofasiga aytiladi. 
τ
kog
 ~ λ/φ 
bu yerda 

– yorug‘lik to‘lqinlari uzunligi, 

- manbaning burchakli o‘lchami. 
Quyosh nurlarining mumkin bo‘lgan eng kichik kogerentlik radiusi (Yerdan 
Quyoshning burchak o‘lchami 
radian va 
mkm )

0,05 mm tashkil 
etadi. 
Bunday kichik kogerentlik radiusida, inson ko‘zining aniqlash imkoniyati taxminan 
0,1 mm tashkil etganligi uchun, to‘g‘ridan - to‘g‘ri Quyosh nurlarining interferentsiyasini 
kuzatish mumkin emas. 
Yorug‘lik to‘lqinlarining interferentsiyasi 
Faraz qilaylik, ikkita monoxromatik yorug‘lik to‘lqinlari bir-birining ustiga tushib, 
fazoning belgilangan nuqtasida bir xil chastotali to‘lqinlarni qo‘zg‘atsin: 
va
X
– deganda to‘lqinlarning 
Ye
elektr va 
N
magnit maydonlari kuchlanganliklarini tasavvur 
etamiz. 
Ye
va 
N
vektorlar bir-biriga perpendikulyar bo‘lgan tekisliklarda tebranadilar, elektr 
va magnit maydonlari kuchlanganliklari esa, superpozitsiya printsipiga bo‘ysunadilar. 
Berilgan nuqtadagi natijaviy tebranish amplitudasi quyidagiga tengdir:
 
2
10



5
,
0




1
1
1




t
Cos
A
X


2
2
2




t
Cos
A
X


1
2
2
1
2
2
2
1
2
2






Cos
A
A
A
A
A

---