T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 285 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Energetik ravshanlik birligi Vt/sr.
m
2
ga tengdir. 
5. 
Energetik yoritilganlik E
e
- yoritiladigan birlik yuzaga tushayotgan nurlanish 
oqimiga teng kattalikdir. Uning birligi Vt/
m
2
dir. 
 
Yorug‘lik kattaliklari 
Optikaviy o‘lchashlarda har xil nurlanish qabul qilgichlari ishlatiladi (ko‘z, 
fotoelementlar va fotokuchaytirgichlar). 
Ular har xil to‘lqin uzunlikdagi yorug‘likka 
o‘ziga xos sezgirlikka ega bo‘ladilar. 
Yorug‘lik 
o‘lchashlari 
sub’ektiv 
bo‘lgani uchun, yorug‘lik birliklari faqat 
ko‘rinadigan yorug‘lik spektri sohasi uchun keltiriladi. 
1
. 
Yorug‘lik kuchining
birligi XB tizimida – bir kandelaga tengdir. Kandela – 
yorug‘likning energetik kuchi 1/683 Vt/sr bo‘lgan 540

10
12
Gts chastotali elektromagnit 
nurlanish chiqarayotgan manbaning berilgan yo‘nalishdagi yorug‘lik kuchidir. 
2
. 
Yorug‘lik oqimi
 
F
qabul qilgich sezgirligiga to‘g‘ri keladigan optikaviy nurlanish 
quvvatidir, uning birligi 1 lyumen – 1 kd/sr ga teng. 
3. 
Ravshanlik V
φ
– 

yo‘nalishdagi yorug‘lik kuchini 
I
nurlatayotgan yuzaning 
nurlanish yo‘nalishiga perpendikulyar tekislikdagi proektsiyasiga nisbatiga teng kattalikka 
aytiladi: 
uning birligi 
kd
/
m
2
dir. 
4. 
Yoritilganlik E
 
– yuzaga tushayotgan yorug‘lik oqimini (
F
) shu yuzaga nisbatiga 
teng kattalikka aytiladi. 
uning birligi 1 lyuks – 1 
lm
/
m
2
dir. 
Yorug‘lik nurining tabiati 
Yorug‘lik nuri tabiati to‘g‘risidagi birinchi tasavvurlar qadimgi greklar va 
misrliklarda paydo bo‘lgan. 
XVII asr
oxiriga kelib yorug‘likning ikkita nazariyasi 
I.Nyuton
tomonidan 
korpuskulyar nazariya
 
va 
R.Guk
va 
X.Gyuygens 
tomonidan 
to‘lqin nazariyasi
shakllana boshladi. 
Korpuskulyar nazariyaga asosan, yorug‘lik nuri sochuvchi jismlardan chiquvchi 
zarrachalar (korpuskulalar) oqimidan iboratdir. Nyuton yorug‘lik zarrachalari harakati 
mexanika qonunlariga bo‘ysunadi, degan fikrda edi. Misol uchun, yorug‘likning aks qaytishi 
elastik sharchaning 
tekislikdan urilib qaytishiga o‘xshatgan edi. 
Yorug‘likning sinishi yorug‘lik zarrachalarining bir muhitdan ikkinchisiga o‘tishida, 
tezligini o‘zgarishi hisobiga sodir bo‘ladi, deb tushuntiriladi. Korpuskulyar nazariya 
bo‘yicha, vakuum – muhit chegarasida yorug‘likning sinishi quyidagi qonunga bo‘ysunadi: 
s
B
e
e





cos
/
S
I


S
Ф



---