T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Halollik 
-  vijdon,  adolat va burch kabi  axloqshunoslik me- 
zoniy  tushunchalari  bilan  bog‘liq,  insonning  o‘zgaga  munosa- 
bati  o‘ziga  munosabatidek  sof,  pokiza  bo‘lishini  talab  qiladigan 
axloqiy  me’yordir.  Dastavval  u  diniy  tushuncha  sifatida  vujudga 
kelib,  har  bir  musulmonning  yemak-ichmagi,  jinsiy  va  iqtisodiy 
xatti-harakatlari  sifatini  belgilab  beruvchi  shar’iy  me’yor  bo‘lib 
amal  qilgan,  uning  ziddi  —  harom  diniy  nuqtayi  nazardan  sal- 
biy  hisoblangan  xatti-harakatlarga  nisbatan  qo‘llanilgan.  Ko‘rib 
o‘tganimizdek,  har bir diniy  e’tiqodning  asosida  axloqiylik yota-
288

---

di  va  u  ko‘p  hollarda  ibodatdan  baland  qo‘yilgan:  solih  banda- 
lar,  «Qur’on»da  aytilganidek,  eng  avvalo  go‘zal  axloq  egalaridir. 
Shu  boisdan  keyinchalik  halollik  nisbatan  tor  shar’iy  qobiqdan 
chiqib,  asta-sekinlik bilan  shaxs  hayotidagi  eng  qamrovli  axloqiy 
me’yorga  aylandi,  teran  ma’naviylik  kasb  etgani  holda,  kundalik 
hayotdagi  insoniylikni  belgilaydigan  umuminsoniy  fazilat  bo‘lib 
qoldi.  Masalan,  hozirgi  kunda  ixtisoslashgan  mehnat  taqsimoti- 
ning takomillashuvi,  ilm-fan taraqqiyotining yuksalishi natijasida 
biz  kasbiy  halollik  ilmiy  halollik,  iqtisodiy  halollik  va  boshqalar 
haqida gapirishimiz  mumkin.
Insoniyat jamiyatida  haromlik yoxud  nopoklikning  halollikka 
nisbatan  kam  uchramasligi  doimo  axloqshunoslarni  tashvishga 
solib  kelgan.  Chunonchi,  Imom  G ‘azzoliyning  harom  yeyish 
haqida  to‘xtalib,  mana  bunday  deyishi  bejiz  emas:  «Chunonchi, 
Abdulla  Avloniy  «Turkiy  guliston  yoxud  axloq»  asarida,  hayo- 
ni  —  dilni  ravshan  qiladurgan  bir  nurdirki,  inson  har  vaqt  shul 
ma’naviy nurning  ziyosiga muhtojdir,  u  iffatning pardasi,  vijdon- 
ning  niqobi  deb  ataydi».
Kamtarlik 
—  shaxsning  o‘ziga  va  atrofdagilarga  samimiy  mu­
nosabatini  ifoda  etadigan  axloqiy  hodisa,  inson  axloqini  bezay- 
digan  fazilatlardan  biridir.  Kamtarlik  o‘zini  o‘zgalardan  yuqori 
qo‘ymaslik,  o‘z  kuch-qudratini  namoyish  qilib  maqtanmaslik, 
o‘zini boshqalardan ustun  deb  hisoblamaslik.
Kamtarlikning  ziddi  manmanlik,  takabburlik  eng  tuban  il- 
latdir.  Kamtarlik  insonni  yuksaklikka  ko‘taradi,  manmanlik  esa 
tubanlashtiradi.  Manmanlik,  takabburlik  jamiyatning  olg‘a  in- 
tilishiga  to‘siq  bo‘ladigan  illatlardan  biridir.  M anman  kishi  o‘zi 
haqida  juda  yuqori  fikrda  bo‘ladi,  atrofdagilarni  mensimaydi, 
o‘z  manfaatini  o‘zgalar  manfaatidan  yuqori  qo‘yadi  va  oqibatda 
shuhratparastlik,  xudbinlik  to‘riga  ilinadi,  jamiyatda  obro‘sini 
yo‘qotadi.
Kamtar  inson  o‘zgalardan  kamchilik  axtarmaydi,  o‘z  kam- 
chiliklarini ko‘ra biladi,  uni bartaraf etishga harakat qiladi.  Kam­
tarlik  bilan  sabr-toqat  yonma-yondir.  Kamtar  inson  yaxshi-yo- 
mon  kunga  sabr-qanoat  qiladi,  o‘zligini  yo‘qotmaydi.  Xalqimiz 
orasida  «Kamtar  kam  bo‘lmas»,  «Kamtarga  kamol,  manmanga
289

---

zavol»  kabi  maqollar  ushbu  axloqiy  fazilat  insonni  yuksaklikka 
ko‘tarishi,  xalq hurmatiga  sazovor etishini  anglatadi.