T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Ziyolilik 
tamoyili  hozir  biz  anglaydigan  tushuncha  ma’nosida 
nisbatan uzoq tarixga ega emas.  U  jadidchilik harakati bilan birga 
yuzaga  keldi  desak,  xato  qilmagan  bo‘lamiz.  Lekin  bu  tamoyil- 
ning  inson  faoliyatidagi  dastlabki  unsurlari  o‘rta  asrlar  va  un- 
dan keyingi davrlardagi ma’rifatparvarlar hayotida shakllanganini 
e’tirof etmoq  lozim.  Ya’ni,  u  insoniyat jamiyatidagi  madaniy  va 
intellektual  — aqliy taraqqiyot bilan bog‘liq.
Vaholanki,  ziyolilik  tamoyili  tabaqa  yoki  guruhga  mansublik 
ma’nolarini  anglatmaydi.  Oddiy  fermer-dehqon  ham,  haydovchi 
ham,  farrosh ham  ziyolilik tamoyili bilan  ish  ko‘rishi va  atrofda- 
gilar  tomonidan:  «Ha,  falonchimi,  juda  ajoyib,  ziyoli  odam-da», 
degan  yuksak  ijtimoiy  bahoga  loyiq  bo‘lishlari  mumkin.  Bunda 
u  odamning  kasbidan  qat’i  nazar,  ham bilim,  ham  fahm-farosat, 
ham  oliy  maqsadlar  egasi  ekani  tushuniladi.  Shunday  qilib,  zi­
yolilik  asosida  insonning  ma’naviy-ma’rifiy yuksakligi,  qalbidagi 
ichki  nur,  atrofni  ham  nurlantira  oladigan  ziyosi bilan belgilana- 
digan  xatti-harakatlar yotadi.
Ziyolilik  tamoyiliga  oddiy  fuqarolarning  munosabatida  esa 
ikki xil yondashuv  ko‘zga tashlanadi.  Ularning  faol va  ilg‘or qis- 
mi,  millatning  o‘zagini  tashkil  etadigan  ko‘pchilik  odamlar  zi- 
yolilarga  havas  bilan  qaraydilar,  ziyolilarning  xatti-harakatlarini 
nafaqat  ma’qullaydilar,  balki  o‘z  farzandlari  va  yaqinlariga  na- 
muna  qilib  ko‘rsatadilar.  Ammo  oddiy  aholilik  majburiyatidan 
boshqa narsani bilmaydigan,  tarixdan  «omma»  deb  atalib  kelina- 
digan  ijtimoiy  qatlam  kishilari,  ularning  ma’lumotlari  oliy  yoki 
o‘rtaligidan qat’i nazar,  ziyolilarga istehzo bilan,  «hokimiyat bilan 
o‘ynashgan  esi  pastlar»  deb  qaraydilar.  Ana  shu  xudbin va  mah- 
dud «omma»  qaysi yerda kamayib borsa,  o‘sha jamiyatda taraqqi­
yot  yuksak  darajaga  ko‘tariladi.  Zero,  ziyolilik  keng  ma’nodagi 
fidoyilikdir.  Shu bois  mustaqilligimizning ilk kunlaridanoq bizda 
ziyolilik tamoyilini  har bir  fuqaroga  singdirish  uchun  muntazam 
kurash olib borilmoqda.  Uni singdirish esa ma’naviyatni yuksalti- 
rish  orqali  ro‘yobga chiqadi.
Mehnatsevarlik 
—  ijtimoiy  foydali  mehi at  uchun  o‘z  vaqti 
va  kuchini  berishga  tayyorlik  holati.  Mehnatsevarlik  mehnatga 
bo‘lgan  ijobiy  munosabatning  namoyon  bolishidir.  Shaxs  man-
287

---

faati nuqtayi nazaridan,  mehnatsevar insonning o‘z hayotida mu- 
vaffaqiyatga  erishish garovi bo‘lsa,  axloqiy nuqtayi  nazardan xalq 
farovonligini  ta’minlash  uchun  zarur  faoliyatdir.  Mehnatsevar- 
likning  yo‘qligi  va  dangasalik  esa  nuqson  sifatida  qaraladi.  Shu 
bilan birga, ishga haddan tashqari ruju qo‘yish ijtimoiy manfaatlar 
nuqtayi  nazaridan  biroz  qoralanadi  ham.  Bunday  mehnat,  ya’ni 
o‘zaro  munosabatlar  evaziga  mehnatga  ruju  qo‘yish,  shaxsning 
o‘z  egoistik  maqsadi yo‘nalishidagi  faolligi  deb  qaraladi.  Shuning 
uchun  mehnatga  baho  berishda  masalaning  ma’naviy  jihati  us- 
tunlik qiladi.