T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

D.Markush  (1934-yilda  tug‘ilgan)  sotsial-liberalizm  va  G‘arb 
sotsial-demokratiyasi  dunyoqarashini  qabul  qilgan,  shuningdek,  bozor 
iqtisodiyoti 
va 
huquqiy 
davlat  prinsiplarini 
himoya  qildi 
(U 
“Ehtiyojlardan  ustun  diktatura” kitobini  1983-yilda taniqli  olim A.Xeller 
bilan 
hammualliflikda 
yozgan). 
Kitobda 
Sharqiy 
Yevropa 
mamlakatlarining 
G ‘arbiy  Yevropa  bilan 
yaqinlashuvi 
iqtisodiy 
muammolami  hal  etishga yordam bermaydi, balki  ular fuqarolik jamiyati 
konsepsiyasini  obro‘sizlantiradi,  aql-zakovat  egalari  bilan  oddiy  aholi 
o ‘rtasida 
tengsizlikni 
murakkablashtiradi, 
m a’naviy 
keskinlikni 
kuchaytiradi, o'rtada katta tafovutlami  yuzaga keltiradi, deb yozgan edi.
Kelib  chiqishi  nemis,  AQSHda  yashagan  faylasuf,  Frankfurt 
maktabining  yirik  bir  vakili  Gerbert  Markuze  (1898-1979-yy.) jamoa 
va  shaxs  psixologiyasini  o‘rganishga  e’tibor  qaratgani  holda  jamiyat 
qanday  tarzda  shaxsni  o‘zgartirishi  mumkinligi  to‘g‘risida  tadqiqot  olib 
boradi.  U  “Bir o‘lchamli  odam”  kitobida inson  uchun jamiyat sinfiylikni 
yuzaga  keltiradi,  unda  niqoblangan  yangicha  totalitarizm  hukm  suradi, 
insonlar  bir  yoqlama  fikrlay  boshlaydi,  ommaviy  axborot  vositalari  har 
bir shaxs ongiga yolg‘on va keraksiz axborotlarni tiqishtiradi, deb yozadi. 
“Hukmronlik  va  muvofiqlashtirish  tizimini  qamrab  olgan  texnika 
taraqqiyoti, -  deb yozadi  G.Markuze, -  zohiran  tizimga qarshi  kuchlarni 
yarashtiradigan,  aslida  esa  istiqbolda  og‘ir  mehnat  va  hukmronlikdan 
ozod  bo‘lish  yoMidagi  har  qanday  intilishlaming negizini  yo‘q qiladigan 
hayot (va hokimiyat) shakllarini yaratadi.  Ayni  paytda, siyosiy hokimiyat 
mashinalashtirilgan  ishlab  chiqarish  va  texnikaviy  qayta  tashkil  qilish 
jarayoni 
ustidan 
o‘z 
hukmronligini 
o‘rnatib, 
o‘z 
mavqeyini

---

mustahkamlab  boradi.  Rivojlangan  va  rivojlanayotgan  sanoatlashgan 
jamiyatdagi  hukumatlar o‘z o ‘mini  sanoatlashgan taraqqiyot ega bo'lgan 
texnikaviy,  ilmiy va mexanik samaradorlikni oshirish,  undan foydalanish 
hamda safarbar etish vositasida saqlab  turishi  mumkin”.  Uning  fikricha, 
“kapitalizmni  rivojlantirishning  yuqori  bosqichida  jamiyat  cheklangan 
plyuralizm  tizimidan  iborat  bo'lib,  undagi  institutlar  shaxs  ustidan 
hukmronlik  qilishni  mustahkamlashga  xizmat qiladi.  Shunday  bo‘lsa-da, 
boshqariladigan  shaxs  uchun  plyuralistik  ma’muriyatchilik  jamiyatdagi 
ommaviy 
ma’muriyatchilikdan 
afzalroqdir. 
Bir 
institut 
insonni 
boshqasidan  himoya  qilishi,  bir  tashkilot  ikkinchisining  ta’sirini 
yumshatishi  mumkin. Qonun hokimiyati cheklangan bo'lsa-da, qonundan 
ustun 
yoki 
uni 
e’tiborga 
olmaydigan 
hokimiyatdan 
ko'ra, 
ishonchliroqdir...”.  “Har  qanday  holatda,  -   deb  yozadi  G.Markuze,  -  
markazlashgan  hokimiyat  va  to'g   ridan  to'g'ri  demokratiyaning  o'zaro 
birlashishi  rivojlanish  darajasiga  monand  ravishda  cheksiz  juz’iy 
o'zgarishlarda o'zini namoyon qilib turadi”.
Amerikalik  sotsiolog  va  publisist,  axborot  jamiyati  nazariyasi 
asoschisi  Deniel  Bell  uchun  (1919-2011-yy.)  sanoatlashuvdan  keyingi 
jamiyat -  hokimiyatga  meritokratiya,  ya’ni  aql-zakovat  egalik  qiladigan 
“professionallar” 
va 
“aql-zakovatli 
kishilar 
jamiyati”dir. 
“Sanoatlashuvdan  keyingi  jamiyat,  -   deb  yozadi  D.Bell,  -   vakillari 
siyosiy  darajada  maslahatchilar,  ekspert  yoki  texnokratlardan  iborat 
bo'lgan  intellektual  sinfhing  paydo  bo'lishini  nazarda tutadi”.  Fuqarolik 
jamiyati