T me/tuit students chanel kompyuter tarmoqlari 1 Ma'ruza

t.me/tuit_students_chanel 
Ularni maqsadga yo‘nalganligidan kelib chiqib, uch pog‘onaga bo‘lish mumkin 
(26.2-rasm): 
26.2-rasm. AXni ta’minlashning chora-tadbirlar klassifikatsiyasi 
1.
Ogohlantiruvchi va ko‘plab yashirin qoidabuzarlarni to‘xtatuvchi 
qonuniy-huquqiy va ma’naviy-axloqiy choralar; 
2.
Tashkiliy tadbirlar; 
3.
Himoyaning fizik va texnik vositalari. 
Qonuniy-huquqiy himoya choralari
ga mamlakatda amalda bo‘lgan, 
ma’lumotdan foydalanish qoidalarini belgilab qo‘ygan va ma’lumot almashuv 
ishtirokchilarini huquq va majburiyatlarini mustahkamlab qo‘ygan, hamda, bu 
qoidalarni buzilganligi uchun javobgarlik yuklovchi, bu orqali ma’lumotni qonunga 
xilof ravishda ishlatilishiga halaqit qiluvchi va yashirin qoidabuzarlarni to‘xtatib 
turuvchi qonunlar, farmonlar va normativ aktlar kiradi.
Ma’naviy-axloqiy choralar
ga mamlakat va jamiyatda an’anaviy tarzda 
shakllanib kelgan xulq-atvor qoidalariga zid bo‘lganlariga qarshi turish kiradi. Bu 
qoidalar ko‘p hisobda qonun jihatdan majburiy emas, biroq, ularga rioya qilmaslik 

---

t.me/tuit_students_chanel 
odamlarning boshqa shaxslar va tashkilotlar guruhi obro‘, nufuzi tushushiga olib 
keladi. 
Ma’naviy-axloqiy qoidalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
- yozilmagan (haqgo‘ylik, vatanparvarlik); 
- yozilgan (qoida yoki buyruqlarning rasmiylashtirilishi). 
Himoyaning tashkiliy choralari
– tashkiliy harakterdagi choralar bo‘lib, 
tizimning ishlashida qat’iy o‘rnatilgan jarayonlar, uning resurslari ishlatilishi, 
xodimlarning faoliyati, hamda xavfsizlikka tahdidni amalga oshish ehtimolini iloji 
boricha qiyinlashtirish yoki bartaraf etish maqsadida tizim foydalanuvchilari o‘zaro 
ta’sirlashuvini tartiblash jarayonidir.
Tashkiliy choralar o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 
–
tizimni loyihalanishda va qurilishida amalga oshiriluvchi tadbirlar; 
–
foydalanuvchilarga, tizim resurslariga ruhsat beruvchi qoidalarni ishlab 
chiqish tadbirlari; 
–
tizim xodimlarini tanlash va tayyorlashda amalga oshiriluvchi tadbirlar; 
–
qo‘riqlash va ishonchli o‘tkazish rejimini tashkil etish; 
–
rekvizitlarni taqsimlash, ruhsatni chegaralash va hokazo.
Tashkiliy choralar odamlarning faoliyatlariga qisman tegishli bo‘lgan himoya 
vositalari va boshqa choralarni samarali qo‘llanishini ta’minlash uchun zarurdir.
Himoyaning fizik choralari,
maxsus mo‘ljallangan turli xil mehanik, elektron 
yoki elektr mehanik qurilmalar va inshootlarni qo‘llagan holda yashirin 
buzuvchilarni tizim komponentlari va himoyalanuvchi ma’lumotlarga hamda, 
vizual kuzatuv texnik vositalariga, aloqa va qo‘riqlov signalizatsiyasiga mavjud 
yashirin kirish yo‘llari va imkoni orqali kirishga fizik to‘sqinlik qilishdir.
Himoyaning texnik (apparat-dastur) choralari
turli xil elektr qurilmalari va 
maxsus dasturlarni ishlatishga asoslanadi. Ular tizim tarkibiga kiradi va mustaqil 
yoki boshqa vositalar bilan uyg‘un ravishda himoya funksiyasini bajaradi. Bularga 
foydalanuvchilarni identifikatsiya va autentifikatsiya qilish, resurslarga ruhsatni 
chegaralash, holatlarni ro‘yxatdan o‘tkazish, ma’lumotlarni kriptografik berkitish, 
elektron-raqamli imzo kiradi.

---