T me/tuit students chanel kompyuter tarmoqlari 1 Ma'ruza

t.me/tuit_students_chanel 
Tarmoq xavfsizligiga bo‘lgan talab ham umumiy, ham raqobat shartlariga 
bog‘liqdir. Bundan tashqari, ayrim talablar umumiy qabul qilingan bo‘lsa, ayrimlari 
boshqalari singari yangi dasturlar bilan birga rivojlanmoqda va tahdidga ega 
muhitni o‘zgartirmoqda.
So‘nggi yillarda XEA-T ning xavfsizlik borasida ishlari ancha kengaydi, keyingi 
bo‘limlarda ko‘rishimiz mumkinki, ko‘plab alohida tavsiyalar ancha aniqroq ko‘rib 
chiqilmoqda. Bu yerda rivojlanishning asosiy aspektlari, ayniqsa, xavfsizlikni 
ta’minlash bilan bog‘liq bo‘lganlari ko‘rib chiqiladi. Qoidaga muvofiq, xavfsizlikka 
talablar tarmoq va/yoki tizimga tahdid, tarmoq va/yoki tizimning ichki zaifliklari 
hamda tahdidlarga qarshi turish va zaifliklarni kamaytirish uchun qo‘llaniluvchi 
zaruriy qadamlar tushunchalarida aniqlanadi. Xavfsizlikka talablar tarmoq va 
uning komponentalariga ham tegishli bo‘ladi. Xavfsizlik, tahdidlar, zaifliklar va 
xavfsizlik borasida chora tadbirlar tushunchalari 1991-yil XEA-T ning X.800 
“Dasturlar uchun o‘zaro ta’sirlashuvchi ochiq tizim muhitida xavfsizlikni 
ta’minlash” tavsiyasiga ko‘ra belgilab olingan. 
XEA-Tning 2004-yilda taqdim etilgan Ye.408 “Elektr aloqa tarmoqlari 
himoyasiga talablar” tavsiyasi prinsipi va atamasiga asoslanadi. XEA-T X.800. XEA-
Tning E.408 tavsiyasi umumiy harakterga ega va XEA-Tning boshqa belgilangan 
tavsiyalariga asosan mavjud himoyani qo‘llashga diqqatini qaratgan aniq bir 
tarmoqlarga nisbatan talablar qo‘ymaydi.
XEA-Tning E.408 tavsiyasi xavfsizlik va strukturaga nisbatan talablarga ega 
bo‘lib, ham bir nuqtadagi va ko‘chib yuruvchi aloqalarga, ham ovozli aloqada va 
ma’lumot yuborishda elektr aloqa tarmog‘idagi xavfsizlikka tahdidni umumiy 
ko‘rinishda aniqlaydi, hamda tahdid natijasida yuzaga keluvchi xatarlarni 
kamaytirish uchun qarshi choralarni rejalashtirishga qo‘llanma beradi.
Xavfsizlikka tahdidlarning o‘sib borishi va turli tumanligi (viruslar, 
chuvalchanglar, “troyan otlari”, spufing, ma’lumotlarning o‘g‘irlanishi, spam va 
boshqa hujum shakllari) ga qarshi kurashishning zaruriyati 2008 yilda XEA-Tning 
X.1205 Kiber xavfsizlik tavsiyasida o‘z aksini topdi. Bu tavsiya tarmoq kelajagini 
himoya qilishda yordam beruvchi asosiy bilimlarni yaratish va tahdidlarni bartaraf 
etuvchi turli xil texnologiyalarni ko‘rib chiqishga yo‘naltirilgan, jumladan: 
marshrutizatorlar, TElar, antivirus himoyasi, xujumni aniqlovchi tizimlar, xujumdan 
himoya qiluvchi tizimlar, ma’lumotlarga xavfsiz kompyuterli ishlov berish, hamda 

---