T k 1Kommunikativ

2. Uyga vazifani so`rab baholash: 12 daqiqa og`zaki so`rov, daftarni tekshirish, tarqatma materiallar 1.O`simliklar namlikka moslanishiga ko`ra qanday ekologik guruhlarga ajratiladi..
2. Hayvonlarda suv rejimiga nisbatan qanday moslanishlar paydo bo`lgan?
3.Evolyutsiya jarayonida o`simliklarda suv rejimiga nisbatan qanday moslanishlar yuzaga kelgan?
4.Nima uchun suv Yer yuzidagi barcha organizmlar yashashi uchun muhim shart hisoblanadi?
3.Yangi mavzu bayoni:17 daqiqa
Tuproq-edafik omillar (yunoncha «edaphos»-yer,tuproq)tirik organizmlar hayotiva tarqalishiga ta’sir ko‘rsatuvchi tuproqning xossalaridir.Edafik omillarga asosan tuproqning organik moddalar bilan belgilanadigan xossalari: kimyoviy tarkibi, strukturasi,suv rejimi, havo va harorat m e’yori misol bo`ladi. Tuproqshunoslik faniga rus olimi V.V.Dokuchayevasos solgan. V.V.Dokuchayev tuproq hosil qiluvchi beshta asosiy omillami ko‘rsatib bergan:geologik omillar (tog‘ jinslari); iqlim omillari, topografik omillar(relyef); tirik organizmlar; vaqt (geologik yoshi).Hozirgi davrda yana bir omi -insonning xo‘jalik faoliyati ham kiritiladi.Geologik omillarga tuproqni hosil qiluvchi tog‘ jinslari misol bo`ladi.
Topografik omillar. Abiotik omillaming ta’siri ko‘p jihatdan joyning topografik xususiyatlariga,ya’ni relyefiga bog‘liq.Topografik omillarga quyidagilar misol bo`ladi balandlik (dengiz sathiga nisbatan); qiyalikning tikligi; qiyalikning ekspozitsiyasi(dunyo tomonlariga nisbatan joylashuvi).Asosiy topografik omillardan biri dengiz sathiga nisbatan balandlikdir.Yana bir muhim topografik omil-qiyalik ekspozitsiyasi.Shimoliyqiyalik ekspozitsiyasi yarimsharda tog‘ning janubga qaragan qiyaligiga ko‘proq quyosh nuri tushadi,shuning uchun bu yerda yorug‘likning intensivligi va harorat shimoliy qiyalikka nisbatan yuqori bo`ladi. Janubiy yarimsharda esa buning aksi kuzatiladi.Topografik omillardan yana biri qiyalikning tikligidir.Tog‘ va tepaliklarda qiyalik qancha tik bo`lsa,unda o‘simliklar shuncha kam o‘sadi,chunki suv ta’sirida tuproq yuvilib ketadi va uning unumdor qatlami kamayadi. Tik qiyaliklarda asosan kserofit o ‘simliklar uchraydi. Ma’lum hududda o‘sadigan o‘simliklaming xilma-xilligi tuproqning strukturasi, kimyoviy tarkibi, pH kabi bir qanchako‘rsatkichlariga bog‘liq.Relyef, yerosti suvlarining joylashuvi kabi omillar ham tuproqningxususiyatlarini belgilaydi, bu esa o‘z navbatida unda o‘sadigan o‘simlik turlari xilma-xilligini ta’minlaydi. Quruqlikda yashovchi hayvonlarga esa tuproqning yuqorida keltirilgan xususiyatlari kamroq ta’sir etadi.Yerga ishlov berish,o‘g`itlash,sug‘orish, otlami o‘rish, mollami boqish, o‘rmonlami kesish va boshqa inson faoliyati bilan bog`liq tadbirlar tuproqning hosil bo`lish jarayonini o ‘zgartirib, tuproqning sifatiga ta’sir etadi.