T. C. Bartin üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali yeni TÜrk edebiyati biLİm dali 2000-2010 arasi küÇÜrek öYKÜde postmodern izler yüksek lisans tezi hazirlayan tezcan kurt danişMan prof

 
 
 

---

1 
GİRİŞ 
 
İnsanlık tarihine kabaca ve indirgemeci bir nazarla bakıldığında klasik, modern 
ve postmodern olmak üzere üç ayrı dönemle karşılaşılır. Bunlardan klasik dönemde 
dinin; modern dönemde dinin bir kenara bırakılıp insan aklının; postmodern dönemde 
ise merkezsiz düşünce biçiminin önemli olduğu görülür (Doltaş, 2003, 19-20).
 
Batı’da ortaya çıkan ve insanlık tarihinde önemli bir yere sahip olan Reform, 
Rönesans ve Hümanizm gibi gelişmeler, akabinde modernizm adı verilen bir olgu ile 
neticelenir.
… klasik tüm kurumlar, aile, üretim biçimleri, egemenlik ilişkileri kısacası hayata ve tasavvura 
dayalı tüm alanlarda büyük çatışmalar ve değişmeler yaşanmıştır. Modern iddia ve araçların 
oluşmaya yüz tuttuğu dönemde ise söz konusu bu biçimler, klasik yapılarla çatışmak 
durumunda kalmıştır. Bu ve buna benzer sebeblerle geçmişe dair tüm değerler modern okuma 
biçimiyle yargılanarak ya tasvir edilmiş yada yeni yaklaşımlara eklemlenecek biçimde ıslah 
edilmiştir. Dolayısıyla işlevsiz bir düzleme dönüştürülen klasik kurumlar yeni bir sistematik ile 
toplumsal yaşamın elinden tutmaya başlamıştır (Öztürk, 2014, 121). 
Söz konusu modernizm, din merkezli bir geçmişe sahip olan klasik dönemin 
yerine, tamamen insan ve onun aklının merkeze konduğu bir düşünce sistemini 
yerleştirir. Bu yaklaşımıyla modernizm, klasik dönemde gerçekleştirilemeyen her şeyi, 
bu dönemde aklı kullanarak gerçekleştireceğini, kutsal kitaplarda geçen cenneti, 
dünyada yaratabileceğini ortaya atar ve bu durum sömürgeci devletler tarafından diğer 
toplumlara dayatılan bir silah durumuna gelir; ancak, modernizmin yaşam serüveni de 
klasik dönem gibi hüsranla sonuçlanır.
Modernizm ve onun insanlığa yansımaları 20. yüzyılın hemen başında 
sorgulanmaya ve sonrasında da eleştirilmeye başlanır. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra 
yerinden oynayan modernizmin temelleri, İkinci Dünya Savaşı’ndan itibaren iyice 
sarsılmaya başlar (Emre, 2004, 32). Savaşların soğuk yüzünü gören insanların 1. Dünya 
Savaşı’nı başlatan nedenin aslında “akla” verilen önemin bir sonucu olduğunu 
anlamaları pek gecikmez. Bu savaşların getirisi kadar götürüsünün daha çok olması 
hasebiyle insanlar modernizme şüpheyle bakmaya başlarlar. Ulus devletlerin kurulması, 
sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanmaları, teknoloji alanındaki gelişmelerle 
haberleşme ağının ve bilgi edinme imkânlarının çoğalması, kapitalizmin hâkimiyetini 
ilan etmesi modernizmin, daha doğrusu insan aklının iflas bayrağını çekmesi 
postmodernizmin ortaya çıkmasına sadece birkaç örnektir (Güzel, 2009, 2). 

---

2 
Ne var ki modern dünya görüşü birçok sebepten başarı grafiğini dik tutamamaktadır. Öncelikle 
kurduğu büyük sistem kendine özgü; çelişkili ve ‘yabancılaştırıcı’ bir ‘kültür sanayii’ 
yaratmıştır. Daha sonra ise insanın ihtiyaç hissettiği kültürel kan ve onun yarattığı tazyik, 
donmuş geleneklerin hızla sıvılaşıp kılcal damarları baskılamasına ve merkeze doğru 
yürümesine neden olmuştur. İşte postmodern paradigma, bir bakıma yorgun düşmüş ana-
arterlerin yerine yedeğe yükselen kılcal damarların genişlemesine izin veren merkez şaşırtma 
sistematiği olarak karşımıza postmodernizm çıkar (Öztürk, 2014, 119). 
Aslına bakılırsa postmodernizmi yaratanlar da yine insanlardır. Bu olgunun adı 
postmodernizm
dir. Postmodernizm nedir? diye araştırmaya başlandığında, bu kavramla 
alakalı değişik görüşlerin ortada dolaştığı görülür. Ekrem Güzel, Dilek Doltaş’tan atıfla 
şunları dile getirir:
Dilek Doltaş, Mark Poster’in modernist görüşün ve ilkelerinin sorgulanmaya başlanmasını üç 
temel sebebe bağladığını söyler: Bunlardan birincisi, kolonilerin yani üçüncü dünya ülkelerinin 
bağımsızlığını kazanmaları sonucu Batı dünyasına kuşkuyla bakmaları ve insan-merkezli 
anlayışın sadece belli toplumlara refah getirdiğini düşünmeleri ve bu doğrultuda modern 
düşüncenin ilkelerini sorgulamalarıdır. İkincisi feminist hareketin ortaya çıkarak Batı 
düşüncesine, ataerkil düzene ve Avrupa’da orta sınıf beyaz erkeğe karşı şiddetli tenkitlerde 
bulunmaya başlaması; üçüncüsü ise iletişim teknolojisinin artması ile birlikte haberleşme 
imkânlarının çok fazla artmasıdır (Güzel, 2009, 3). 
Aklı ön plana alarak onunla dünyada her şeyin iyi ve güzel kılabileceğini 
düşünen insanoğlu, yine o aklı kullanarak icat ettiği silahlarla 1. Dünya Savaşı’nın 
başlamasına sebep olur; ancak, aynı insanoğlu, bu savaşta ortaya çıkan vahşeti es 
geçerek insanların yok edildiğini algılayamamış; ta ki 2. Dünya Savaşı’nda Japonya’ya 
atom bombasının atılmasıyla kendine gelebilmiş; insanların aklı kötü yönde de 
kullanabildiğini görmüştür. Neticede de modernizmi eleştirmeye başlamıştır. İnsanlık 
tarihine kara bir leke olarak yazılan bütün bu olaylar, 20. yüzyılın ortalarından itibaren 
postmodernizm denilen yeni bir düşünce sisteminin doğumuna zemin hazırlamıştır.
Buraya kadar olan açıklamalarda modernizm ve postmodernizm terimleri çokça 
kullanıldı; ancak yeri gelmişken bu terimlerin, “izm”e dönüşmediği evreleri de vardır ki 
İsmet Emre, postmodernizmin ilk belirtilerinin ortaya çıktığı döneme